Aleje Ujazdowskie w Warszawie to jedna z najbardziej reprezentacyjnych ulic stolicy, będąca integralną częścią Traktu Królewskiego. Jej historia sięga XVII wieku, kiedy stanowiła drogę łączącą Zamek Królewski z rezydencją w Ujazdowie. W XIX wieku Aleje Ujazdowskie przekształcono w elegancki bulwar, otoczony licznymi pałacami i kamienicami należącymi do warszawskiej elity. Wśród tych wspaniałych budynków wyróżniała się willa hrabiego Zygmunta Rzyszczewskiego, zlokalizowana pod adresem Aleje Ujazdowskie 21, na rogu z ulicą Chopina. W odbudowanym w latach 50. budynku działa dzisiaj Ambasada Węgier w Warszawie.
Willa została zaprojektowana przez francuskiego architekta Françoisa Arveufa i wzniesiona w latach 1899-1902 w stylu późnego historyzmu, łącząc elementy francuskiego renesansu, neobaroku i neorokoka. Rezydencja należała do hrabiego Zygmunta Rzyszczewskiego – inżyniera technologii, oficera artylerii włoskiej, przemysłowca, a jednocześnie krytyka muzycznego, literackiego i teatralnego. Był on również aktywnym działaczem kulturalnym Warszawy przełomu XIX i XX wieku. Budynek charakteryzował się bogatymi zdobieniami, licznymi balkonami typu porte-fenêtre oraz wysokim mansardowym dachem. Była to jedna z najbardziej reprezentacyjnych rezydencji w Alejach Ujazdowskich, słynąca z wystawnych wnętrz i licznych wydarzeń towarzyskich organizowanych przez jej właściciela. Hrabia Rzyszczewski zapraszał do swojej willi wybitnych artystów, pisarzy i intelektualistów, czyniąc ją centrum życia kulturalnego Warszawy. Willa stała się symbolem prestiżu i klasy wyższej tamtych czasów. Następnie, do 1939 roku, w budynku mieściła się się rezydencja węgierskiego posła.
Willa hr. Rzyszczewskiego przed 1939 rokiem, obecna Ambadasa Węgier w Warszawie. Fot. Wikimedia Commons/Andrzej Jeżewski, Warszawa na starej fotografii, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1960, p. 129.
Wraz z wybuchem II wojny światowej willa, podobnie jak wiele innych budynków stolicy, została zniszczona. Na obiekt spadły bomby we wrześniu 1939 roku. W 1945 roku z eleganckiej rezydencji pozostały jedynie wypalone mury. Na początku lat 50. na miejscu willi wzniesiono nowy budynek według projektu Stefana Kozińskiego, w którym obecnie mieści się Ambasada Węgier w Warszawie. Obok odbudowano dawny pałacyk Władysława Kisiel-Kiślańskiego, gdzie na przestrzeni lat funkcjonowała ambasada Turcji oraz Norwegii. Obiektowi nadano cechy zbliżone do willi Rzyszczewskiego.
Podczas odbudowy willi w latach 50. wykorzystano fundamenty oraz część ocalałych elementów pierwotnej konstrukcji, takich jak żelazne kraty balkonowe czy wewnętrzne kolumny. Nowy projekt zakładał stworzenie budynku o historyzującym charakterze, jednak w stylistyce klasycyzmu zbliżonej do socrealizmu. Zmieniono wówczas układ wnętrz, wprowadzając niski parter, który nie pasował do pierwotnego planu rezydencji, oraz zmniejszono i zredukowano otwory okienne i drzwiowe. Zrezygnowano również z mansardowego dachu na rzecz tralkowej attyki, a bogate zdobienia i ornamentyka ustąpiły miejsca prostszym formom.
Willa na pocz. XX w. i w 2023 roku. Fot. miesięcznik „Architekt”/warszawa1939.pl i Google Maps
Chociaż nowy budynek zachował niektóre ślady dawnej willi, daleko mu do pierwotnej wspaniałości. Współczesne elewacje nie oddają już ducha francuskiego renesansu, który był znakiem rozpoznawczym rezydencji hrabiego Rzyszczewskiego. Obecnie Ambasada Węgier w Warszawie przechodzi kompleksową renowację, której celem jest przywrócenie jej wyglądu z okresu powojennej odbudowy, tj. z początku lat 50. Niestety, rekonstrukcja bryły sprzed II wojny światowej nie jest planowana.
Źródło: warszawa1939.pl, Roczniki Humanistyczne, tom XLVII, zeszyt 4 − 1999, Jadwiga Roguska, Warszawa
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Pałac | Historia | Warszawa | Ciekawostki
Dawna willa hr. Rzyszczewskiego w 1904 roku i obecna Ambasada Węgier w Warszawie. Fot. „Album widoków Warszawy”/warszawa1939.pl i Google Maps
Budynek w 1938 i 2023. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i Google Maps
