Biblioteka Exeter w New Hampshire jest jak dwa różne budynki zamknięte w sobie. Prosta ceglana elewacja skrywa monumentalną betonową kostkę z potężnymi otworami. Ten niecodzienny budynek to projekt Louisa Kahna, dla którego każdy kolejny obiekt był świątynią danej dziedziny. Co ciekawe, biblioteka w Exeter jest największą biblioteką licealną na świecie.
Geniusz wieku średniego
Louis Kahn to jeden z najciekawszych amerykańskich modernistów, który wypracował swój unikalny styl dopiero w wieku 50 lat. Kahn urodził się w 1901 r. na jednej z estońskich wysp, a kilka lat później jego rodzina przeprowadziła się do Filadelfii. Ta odważna decyzja rodziców przyszłego architekta była związana z obawą przed poborem do carskiego wojska.
Co ciekawe, rodzina zmieniła nazwisko na Kahn dopiero w Ameryce, a wcześniejsze żydowskie nazwisko Schmuilovsky poszło w zapomnienie. Młody Louis kształcił się w Filadelfii i tam też rozpoczął swoją karierę. Jego pierwsze projekty były czasami proste i wpisujące się w ducha czasu, choć już wtedy zauważalny był interesujący modernistyczny sznyt. Jednak projekty, które wyniosły Kahna na panteon amerykańskich architektów powstały dopiero po wojnie.
Pod koniec lat 50. architekt zaczął eksperymentować z betonem i jego oryginalnymi formami. Dopiero wtedy antyczne inspiracje zaczęły przemawiać przez kolejne betonowe budowle. Fascynował go monumentalizm i idea świątyni nauki, rządu czy właśnie książek jak w przypadku biblioteki w Exeter. Ważnym motywem projektów Kahna jest także ludzka ambicja i pogoń za duchowością.
Kompozycja szkatułkowa
Biblioteka w Exeter ma z pewnością coś w rodzaju duszy. Zaprojektowany w 1965 r. gmach przypomina niemalże równą kostkę ze ściętymi bokami. Ceglana elewacja wygląda niepozornie, jednak jeszcze na zewnątrz budynku można zauważyć jej monumentalizm. Co ciekawe, ceglane filary z niewielkimi drewnianymi panelami utrzymują masę budynku, ponieważ biblioteka nie ma stalowego szkieletu.
Po wejściu do budynku przez niepozorne drzwi oczom ukazują się kolejne warstwy. Kompozycja Kahna opiera się na kilku odmiennych sekcjach biblioteki. Za ceglanymi ścianami znajduje się miejsce do indywidualnej lektury z wydzielonymi ławkami i biurkami. Co ciekawe, drewniane panele widziane z zewnątrz to właśnie miejsca, w których umieszczono biurka. Stanowiska są dobrze doświetlone dzięki oknom wstawionym bezpośrednio do drewnianych paneli. Warto dodać, że takich biurek jest około 210. Choć z zewnątrz budynek może trochę przypominać bunkier, to wewnątrz jest on bardzo dobrze doświetlony i przestrzenny.
Kolejna warstwa to rzędy półek z książkami. Metalowe szafki trzymają łącznie 250 tys. książek, co sprawia, że biblioteka w Exeter jest największą biblioteką szkoły poziomu licealnego na świecie. Surowe betonowe filary tej warstwy, kontrastują z przytulnymi dywanami i drewnianymi meblami. Kolejne piętra półek z książkami uchodzą do potężnego atrium.
Za monumentalnymi kwadratowymi blokami kryje się pewna filozofia. Kwadrat z wyciętym kołem to nawiązanie do ludzkich proporcji przedstawionych przez Leonarda Da Vinciego jako człowiek witruwiański. Równie nieprzypadkowe są wymiary głównego atrium. Mierzące 15,8 m wysokości i 9,8 m szerokości pomieszczenie stworzone zostało zgodnie ze złotą proporcją. Geometryczne kształty wnętrza mają świadczyć o doskonałości budynku. Poza symboliką Kahn postawił także na funkcjonalność, dlatego najważniejszą cechą budynku jest świetny dostęp do światła słonecznego.
Monumentalne światło
Każda przestrzeń jest dobrze doświetlona pomimo nakładających się na siebie warstw. Światło słoneczne wpada przez okna aż do samego środka. Co ciekawe, atrium jest dodatkowo doświetlone za sprawą modernistycznego clerestorium, czyli wysoko położonych okien. Co więcej, zawieszony pod sufitem betonowy krzyż rozprowadza światło po pomieszczeniu. Kahn nie wyobrażał sobie pracy przy świetle żarówki i dlatego nie chciał, żeby uczniowie ograniczali się do światła elektrycznego.
Biblioteka Philipa Exetera została otwarta w 1972 r. i szybko stała się najważniejszym miejscem na terenie szkoły. Dyrektor chciał, żeby uczniowie mogli czytać książki, uczyć się i spędzać czas wolny w bibliotece, która sama zachęca do przebywania w niej. W odpowiedzi Kahn stworzył prawdziwą świątynię książek i nauki z symboliczną i monumentalną architekturą. Budynek łączy w sobie przytulną atmosferę czytelni z powagą monumentalnego atrium. Warto dodać, że mimo surowych filarów i podłóg we wnętrzu znalazło się miejsce na klasyczny rzymski trawertyn, co dopełnia antycznego charakteru projektu. Oficjalna nazwa biblioteki brzmi: „The Class of 1945 Library” co ma być hołdem dla wieloletniego dyrektora szkoły.
Czujne oko może dopatrzyć się nawet indyjskich nawiązań, ale na opowieść o tej egzotycznej fascynacji Kahna przyjdzie jeszcze czas. Ostatnie 25 lat życia architekta okazały się bardzo produktywne i rewolucyjne, a jego modernistyczne dziedzictwo na zawsze zmieniło światową architekturę. Na koniec warto dodać, że Louis Kahn zmarł w wieku 73 lat na stacji Penn Station w Nowym Jorku, o której można przeczytać TUTAJ. Z kolei, o pozostałych betonowych kolosach można przeczytać TUTAJ i TUTAJ.
Źródło: Philip Exeter Academy
Czytaj też: Architektura | Ciekawostki | Biblioteka | Stany Zjednoczone | Modernizm | whiteMAD na Instagramie
