Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, pełniąca także funkcję Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego, to jedna z największych i najstarszych instytucji tego typu w Polsce. Jej zbiory, obejmujące około 1,5 miliona woluminów, od ponad stu lat służą czytelnikom, stanowiąc centrum nauki, kultury i edukacji.
Na przełomie XIX i XX wieku brak większych bibliotek publicznych w Warszawie był poważnym problemem. Znaczniejsze zbiory znajdowały się wyłącznie w bibliotekach elitarnych, takich jak biblioteki ordynackie Zamoyskich czy Krasińskich, lub w rosyjskiej bibliotece uniwersyteckiej, co ograniczało szerszy dostęp do wiedzy.
Projekt elewacji, 1912 rok. Źródło: Tygodnik Illustrowany Warszawa
Jedną z pierwszych osób zwracających uwagę na konieczność stworzenia publicznej książnicy była Jadwiga Dawidowa. W swojej publikacji z 1897 roku postulowała założenie biblioteki naukowej w Warszawie, wzorując się na rozwiązaniach z Anglii, Szwajcarii, Rosji czy Stanów Zjednoczonych. Wysiłki te przyniosły efekty dopiero po 1906 roku, gdy bardziej liberalne przepisy umożliwiły powołanie Towarzystwa Biblioteki Publicznej. Wśród założycieli znaleźli się wybitni intelektualiści, tacy jak Ludwik Krzywicki, Samuel Dickstein, Stanisław Michalski czy Stefan Żeromski.
Pierwsza siedziba biblioteki mieściła się przy ulicy Rysiej 1 (dziś plac Dąbrowskiego). Dzięki połączeniu ze zbiorami Czytelni Naukowej już na początku działalności biblioteka dysponowała 3 tysiącami dzieł i licznymi rocznikami czasopism. W 1914 roku biblioteka przeniosła się do nowo wybudowanego gmachu przy ulicy Koszykowej 26. Budynek, zaprojektowany przez Jana Heuricha młodszego, powstał dzięki fundacji Eugenii Kierbedziowej, która aktywnie uczestniczyła w projektowaniu jego wnętrz. Księgozbiór szybko się rozwijał, wzbogacany darami od wydawnictw, księgarni oraz prywatnych osób. Szczególnie cenne okazały się zbiory Zygmunta Glogera, Zygmunta Wolskiego, Walentego Dutkiewicza oraz spuścizna po Bolesławie Prusie.
Ul. Koszykowa i gmach biblioteki w 1945 i 2024 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i whiteMAD/Mateusz Markowski
Druga wojna światowa była niezwykle trudnym okresem dla Biblioteki Publicznej. W czasie powstania warszawskiego budynek przy Koszykowej służył jako schronienie i miejsce pracy dla osób związanych z ruchem oporu. Po upadku powstania Niemcy podpalili gmach, co spowodowało utratę 84% cennych zbiorów. Po wojnie biblioteka została odbudowana, a już w 1945 roku ponownie otwarto jej czytelnię. Zbiory odtwarzano dzięki darom, zakupom oraz rewindykacjom książek zrabowanych przez okupanta. W latach 1968–1973 dobudowano nowy segment mieszczący czytelnie. Od 1975 roku Biblioteka Publiczna pełni funkcję głównej biblioteki wojewódzkiej.
Fragment elewacji po wojnie i dziś. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i whiteMAD/Mateusz Markowski
Dziś gmach przy Koszykowej to nowoczesna instytucja, kontynuująca niezmiennie swoje tradycje. W 2015 roku zakończono gruntowną modernizację jej siedziby, a budynek zyskał uznanie wśród użytkowników. Projekt rozbudowy biblioteki został opracowany przez pracownię Bulanda, Mucha – Architekci Sp. z o.o. Za projekt wnętrz odpowiadała firma Dawos Sp. z o.o., natomiast realizację budowlaną przeprowadziło konsorcjum firm Mota-Engil Central Europe S.A. oraz Mota-Engil Engenharia e Construcao S.A. Nadzór inwestorski powierzono spółce Bud-Invent Sp. z o.o.
Nowa część w 1973 i dziś. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i whiteMAD/Mateusz Markowski
W ramach realizowanego projektu „Rozbudowa i modernizacja Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego” podjęto szereg kompleksowych działań. Wyburzono stare oficyny biblioteczne, całą nieruchomość podpiwniczono, a dziedzińce zostały zadaszone szklanym dachem. Powstał również nowoczesny kompleks czytelni oraz nowy budynek biurowy, wyposażony w najnowsze udogodnienia.
Biblioteka Publiczna w 1979 i 2024 roku. Źródło: tygodnik Stolica nr 09 (1628) 04.03.1979 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Rozbudowa zaowocowała stworzeniem nowoczesnych przestrzeni, które zapewniają bezpośredni dostęp do książek w komfortowych warunkach. Znacznie zwiększono powierzchnie magazynowe, a także stworzono miejsca przeznaczone na konferencje i wystawy. Nowe przestrzenie dostosowano również do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Łącznie powierzchnia użytkowa biblioteki zwiększyła się o imponujące 2924 m kw.
Biblioteka gromadzi zbiory o uniwersalnym charakterze, obejmujące druki polskie od XIX wieku, czasopisma, rękopisy oraz unikatowe varsaviana. W jej zasobach znajdują się m.in. dokumenty z podpisami królów polskich, autografy pisarzy, takie jak Bolesława Prusa czy Zygmunta Krasińskiego, oraz cenne inkunabuły. Jedną z najważniejszych placówek działających w ramach biblioteki jest Muzeum Książki Dziecięcej, które prowadzi prace badawcze i popularyzuje literaturę dla najmłodszych.
Źródło: nocbibliotek2024.ceo.org.pl, koszykowa.pl
Czytaj też: Historia | Biblioteka | Edukacja | Warszawa | whiteMAD na Instagramie
