Dom Egipski w Krakowie. Oryginalny budynek, który nie przetrwał próby czasu

W sercu Krakowa, na styku eleganckiej ulicy Retoryka i historycznej ulicy Smoleńsk, wznosi się budynek o niezwykłej i fascynującej przeszłości, noszący nazwę Dom Egipski. Ta zabytkowa kamienica, choć dziś prezentuje modernistyczny styl, skrywa w swoich murach historię pełną egipskich inspiracji.

Światowa egiptomania

Fascynacja starożytnym Egiptem od wieków pobudzała wyobraźnię artystów, architektów i intelektualistów na całym świecie. Monumentalne świątynie, hieroglify, sfinksy i pylony stały się źródłem inspiracji zwłaszcza w XIX i na początku XX wieku, kiedy to europejskie miasta zaczęły wzbogacać swoje krajobrazy o egzotyczne formy nawiązujące do doliny Nilu. Egiptomania, zapoczątkowana odkryciami archeologicznymi i rozbudzona romantyczną wyobraźnią, znalazła swoje odbicie również w architekturze – od cmentarzy i mauzoleów, po kamienice i gmachy użyteczności publicznej. TUTAJ pisaliśmy o oranżerii inspirowanej właśnie tym stylem.

Narodziny egipskiej fantazji nad Wisłą

Nie inaczej było w Krakowie. Na fali popularnej wówczas egiptomanii, w latach 1893-1896 na styku ulic Retoryka i Smoleńsk powstał Dom Egipski. Oryginalny w swoim wystroju obiekt wybudowano z inicjatywy Józefa Kuleszy, krakowskiego rzeźbiarza i właściciela renomowanego zakładu kamieniarskiego przy Cmentarzu Rakowickim. Projekt tego niezwykłego przedsięwzięcia przypisuje się inżynierowi Karolowi Lachnikowi, a pieczę nad jego realizacją sprawował budowniczy Beniamin Torbe. Już sama geneza budynku świadczy o ambicjach inwestora, który pragnął stworzyć coś przyciągającego wzrok, co będzie zupełnie inne od wszystkich nieruchomości, które kiedykolwiek powstały na terenie Krakowa.

Pocztówka z 1900 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

Dom Egipski – wystrój jak z Doliny Królów

W czasach swojej świetności Dom Egipski stanowił prawdziwą perłę architektoniczną Krakowa, wyróżniając się na tle innych kamienic bogactwem egipskich motywów. Fasadę budynku zdobiły majestatyczne sfinksy strzegące wejścia, monumentalne pylony, a także detale inspirowane hieroglifami, świętymi ibisami i skarabeuszami. Nie brakowało stylizowanych postaci faraonów, a całość dopełniał charakterystyczny gzyms typu cavetto, powszechnie stosowany w starożytnym Egipcie. Drzwi wejściowe do kamienicy ozdobiono wzorami łodyg lotosu i papirusu. Za nimi kryły się wnętrza także wzbogacone o elementy nawiązujące do historycznej doliny Nilu. Kolorystyka ścian Domu Egipskiego inspirowana była barwami polichromii piramid, tworząc niezwykły, egzotyczny klimat w samym centrum Krakowa.

Przebudowa w duchu modernizmu

Niestety, z biegiem lat pierwotny wygląd Domu Egipskiego uległ znacznym zmianom. Już w 1920 roku w prasie pojawiały się głosy krytykujące zaniedbania i widoczne zniszczenia egipskich detali. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku podjęto więc decyzję o gruntownej przebudowie kamienicy, która miała nadać jej modny wówczas modernistyczny charakter. W wyniku tych prac większość charakterystycznych egipskich ozdób zniknęła z fasady i wnętrz budynku, a wyjątkowy i oryginalny projekt przeszedł do historii, zastąpiony płaskimi elewacjami i nieznacznymi detalami.

Kamienica w 1916 i 2014 roku. Źródło: Archiwum Państwowe w Krakowie i dawnotemuwkrakowie.pl

Dom Egipski dziś

Choć dzisiejszy Dom Egipski znacząco różni się od swojej pierwotnej wersji, wciąż można dostrzec nieliczne ślady jego egzotycznej przeszłości. Najbardziej rzucającym się w oczy elementem są drewniane drzwi wejściowe, zdobione motywami łodyg lotosu i papirusu oraz dyskami słonecznymi z ureuszami. Wewnątrz budynku zachowało się również kilka detali architektonicznych, które przypominają o jego egipskich korzeniach. Co ciekawe, wciąż istnieją odnowione figury faraonów, które można odnaleźć na terenie kamienicy. Na fasadzie widnieje także tablica upamiętniająca Fundusz Stypendialny imienia Józefa Ostoi Zagórskiego, jednego z dawnych właścicieli.

Dziedzictwo niezwykłej architektury

Dom Egipski w Krakowie, mimo swojej modernistycznej metamorfozy, pozostaje fascynującym świadectwem dawnych czasów i architektonicznych fascynacji. Jego historia i zachowane detale wciąż pobudzają wyobraźnię i przypominają o niezwykłym rozdziale w dziejach krakowskiego budownictwa. Gdyby obiekt w swojej pierwotnej formie istniał do dziś, byłby jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w mieście i unikalnym przykładem architektury tego typu w całej Polsce.

Źródło: wielkikrakow.pl, dawnotemuwkrakowie.pl

Dom Egipski w 1896 i 2023 roku. Źródło: Muzeum Krakowa i Google Maps

Kamienica na początku XX w. i dziś. Widoczny kanał zasypano niedługo po wykonaniu starszej fotografii. Źródło: Archiwum Państwowe w Krakowie i Google Maps