Zabytkowy Dom Towarowy Braci Jabłkowskich w Warszawie jest wczesnomodernistycznym gmachem z elementami neoklasycyzmu, wybudowanym dla rozwijającego się prężnie przedsiębiorstwa Braci Jabłkowskich. Został wzniesiony w latach 1913–1914 według projektu Karola Jankowskiego i Franciszka Lilpopa. Uważa się go za jedno z najwybitniejszych dzieł polskiej architektury początku XX wieku.
Historia zakładu Braci Jabłkowskich rozpoczęła się w II połowie XIX wieku od małego sklepiku. Z powodu braku miejsca przenoszono interes z miejsca na miejsce, aż w końcu zadecydowano o utworzeniu spółki i budowie domu towarowego z prawdziwego zdarzenia przy ulicy Brackiej.
Dom Towarowy Braci Jabłkowskich w Warszawie, lata 20. XX w.
Spółka, założona przez Braci Jabłkowskich, rozpoczęła w 1913 roku w centrum Warszawy budowę nowego gmachu z przeznaczeniem dla domu towarowego. Autorzy projektu stworzyli budynek modernistyczny z elementami neoklasycyzmu, z dekoracyjnymi witrażami i sztukateriami, które były dziełem Edmunda Bartłomiejczyka, a żelbetową konstrukcję budynku wykonała firma Martens i Daab. W gmachu znalazły się także w windy. Do dziś zachowały się liczne elementy bogatego wyposażenia m.in. składane barierki i latarnie. Dom towarowy był bardzo dobrze zaopatrzony. Na siedmiu piętrach można było kupić praktycznie wszystko, od bielizny, krawatów czy pasmanterii, materiałów i wykrojów, sukni i futer po meble. Ostatnie dwa piętra pełniły funkcje biurowe i magazynowe. Oprócz produktów krajowych skład oferował też wiele produktów z Paryża czy Wiednia. W budynku działał popularny Bar pod Słońcem, który umieszczono na dachu gmachu. Roztarczał się z niego doskonały widok na panoramę miasta. Po wybuchu wojny i wkroczeniu wojsk niemieckich do stolicy dom towarowy działał w miarę normalnie, aż do 26 stycznia 1940 roku, kiedy to magazyn oraz sklep zostały zamknięte. Zgodnie z prawem III Rzeszy rozpoczęto sprzedaż towarów w systemie kartkowym. Podczas powstania warszawskiego gmach służył jako azyl, a w wyniku walk został spalony. Do handlu w gmachu powrócono 15 maja 1945 roku. Rozpoczęto powolne podnoszenie się z gruzów. W 1950 roku firmie zakazano handlu, a ówczesny właściciel, Feliks Jabłkowski, trafił do więzienia. Nałożono jednocześnie ogromny podatek od rzekomego “wzbogacenia wojennego”, co doprowadziło do upadku przedsiębiorstwa w 1951 roku. W 1965 roku spółka Dom Towarowy Bracia Jabłkowscy została wykreślona z rejestru handlowego.
Ulica Bracka w roku 1948 i 2022. Po lewej stoi Dom Towarowy Braci Jabłkowskich. (NAC)
Dom Handlowy Jabłkowskich w latach 50. XX w. i obecnie. (Źr. polska-org.pl)
Budynek przy Brackiej przeszedł w ręce Powszechnego Domu Towarowego, który go użytkował – w latach 1951-1970 działał tutaj Centralny Dom Dziecka, a w latach 1971-1976 działał tu Dom Obuwia. W 1972 roku budynkowi groziło wyburzenie ze względu na plany poszerzenia ul. Brackiej, które przekreślił jednak stołeczny konserwator zabytków, wpisując dawny dom handlowy Braci Jabłkowskich na listę obiektów zabytkowych. Budynek, przez pewien czas nieużytkowany, popadł w ruinę. W 1984 roku budynek wydzierżawiono na 40 lat Centralnemu Związkowi Rzemiosła, wynajmująca go firma przedsięwzięła remont budynku. Upadek PRL-u przyniósł Braciom Jabłkowskim nadzieję na odzyskanie utraconych kilkadziesiąt lat wcześniej gmachów. Jednak w 1992 roku Centralny Związek Rzemiosła otworzył tu dom handlowy Arka. W 2003 roku budynek zaczął użytkować Traffic Club.
Plakat z 1932 roku.
Już w 1990 roku Jan i Tomasz Jabłkowscy, będący spadkobiercami dawnej spółki, rozpoczęli działania reprywatyzacyjne. Po wieloletnich perturbacjach w 2008 roku braciom ostatecznie udało się odzyskać własność. W 2011 roku oddano do użytku Nowy Dom Braci Jabłkowskich, projektu architektów Ryszarda Girtlera i Marii Girtler-Szymborskiej. Budynek liczy sześć kondygnacji nadziemnych, przy czym parter przeznaczony jest na usługi, a piętra na pomieszczenia biurowe. Elewacje budynku są utrzymane w skali zgodnej ze starym budynkiem Domu Towarowego. Obecnie spółka zajmuje się wynajmem powierzchni biurowych, przestrzeni eventowych oraz oferuje noclegi (Apple Inn). Prowadzi jednocześnie prace koncepcyjne związane ze wznowieniem działalności handlowej w historycznym Domu Towarowym. Obok działań komercyjnych firma angażuje się w liczne projekty społeczne, m.in. użycza przestrzeni działaniom inicjatywy ‘Marzyciele i Rzemieślnicy”.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Temat: Dom Towarowy Braci Jabłkowskich w Warszawie. Ikona przedwojennego szyku.
Źródła: polska-org.pl, historia.wprost.pl, dtbj.pl, NAC, fotopolska.eu, domena publiczna
