Dom Uphagena położony przy ulicy Długiej 12 w Gdańsku jest jedyną w Polsce i jedną z niewielu w Europie kamienic mieszczańskich z XVIII wieku dostępnych do zwiedzania. Zabytkowy obiekt uległ zniszczeniu razem z przytłaczającą większością gdańskiej zabudowy w 1945 roku. Pieczołowicie odbudowany, a następnie rozbudowany do pierwotnego stanu służy dziś jako niezwykła pamiątka po dawnym przepychu bogatego, portowego miasta.
Najstarsze wzmianki o budynku mieszkalnym, zapewne drewnianym, postawionym w tym miejscu pochodzą z 1357 roku. W XV wieku budynek był już murowany. Jego fasada została przebudowana w XVI wieku. Kamienicę w 1775 roku nabył Johann Uphagen – majętny bibliofil, historyk, miłośnik nauk i ławnik gdański. W ciągu kilku lat (do 1787 roku) była gruntownie modernizowana i dostosowywana do potrzeb nowego zamożnego właściciela, a jej wystrojowi nadano modny ówcześnie styl rokoko. Dom, zamieszkiwany przez Uphagena aż do jego śmierci w 1802 roku, przeszedł następnie na kolejnych spadkobierców, pozostając – co było rzadkością w owych czasach – przez cały XIX w. w rękach jednej rodziny i był siedzibą ich Związku Rodzinnego.
Dom Uphagena przed wojną. Źródło: Deutsche Fotothek www.deutschefotothek.de
Na przełomie XIX i XX w. dom rodziny Uphagenów przy ulicy Długiej 12 zaczął budzić zainteresowanie znawców, gdyż w odróżnieniu od wielu innych budynków w śródmieściu nie uległ modernizacji, a jego osiemnastowieczny wystrój i wyposażenie zostały zachowane w niemal pierwotnym stanie – był to prawdopodobnie jedyny obiekt w Gdańsku z tego okresu o tak oryginalnych cechach. W 1911 roku utworzono w uphagenowskiej kamienicy muzeum, które działało do 1944 r. Dom Uphagena stanowił jedną z największych atrakcji miasta. Informowały o nim przewodniki, a trzy publikacje (przewodnik Richarda Dähnego z 1913 roku, artykuł Hansa Seckera z 1918 roku oraz przewodnik Waltera Mannowsky’ego z 1932 roku) zawierały jego krótkie monografie. Muzeum udostępniano wyłącznie grupom w towarzystwie przewodnika – początkowo grupy liczyły do piętnastu osób, a w latach 40. powyżej dwudziestu. Wystrój domu dokumentują liczne pocztówki wydawane przez cały okres funkcjonowania muzeum.
Dom Uphagena w 1941 i obecnie. Źródło: Deutsche Fotothek www.deutschefotothek.de i Wolskaola, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Kiedy do Gdańska zbliżały się wojska Armii Czerwonej, niemieccy konserwatorzy zinwentaryzowali oraz ewakuowali wystrój i wyposażenie kamienicy, które jednak w większości zaginęło w wojennej zawierusze. Zagłada domu, podobnie jak niemal całego miasta, nastąpiła w marcu 1945 r. Zniszczeniu uległo wg różnych szacunków od 80 do 95% zabudowy Gdańska. Po spaleniu budynku przez wojska radzieckie podjęto po wojnie decyzję o jego odbudowie z zachowaniem dawnej dyspozycji wnętrz. Zdecydowano natomiast o tym, by nie odbudowywać oficyn, a ich ruiny usunięto. W latach 1949–1953 przeprowadzono prace projektowe i budowlane. Fasada (bez skrzydła bocznego i oficyn) została starannie zrekonstruowana jesienią 1953 roku, z wykorzystaniem zachowanych fragmentów murów. Po odbudowie dom początkowo był siedzibą różnych instytucji. W latach 1985–1989 zdecydowano o odbudowie oficyn. Prace wznowiono w 1993 roku i prowadzono przez pięć lat. Po remoncie kapitalnym i pracach konserwatorskich 7 czerwca 1998 roku Dom Uphagena ponownie udostępniony został publiczności jako Muzeum Wnętrz Mieszczańskich.
Portal wejściowy Domu Uphagena przed wojną i dziś. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Аимаина хикари, CC0, via Wikimedia Commons
Dziś w kamienicy Johanna Uphagena oglądać można pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze o wyglądzie charakterystycznym dla domów bogatych mieszczan żyjących w XVIII wieku. Budynek znajduje się na wąskiej, ale długiej parceli. Fasada kamienicy jest trzyosiowa, trzykondygnacyjna, z dwukondygnacyjnym poddaszem, pomalowana na kolor ceglasty. Turystom udostępniono m.in. sień, niewielki kupiecki kantor (obecnie zaadaptowany na sklep muzealny), położony na antresoli salonik, wyłożony drewnianymi boazeriami z namalowanymi scenami o tematyce chińskiej, modnej w ówczesnych czasach. Wnętrza wyposażone są w cenne sprzęty, pochodzące najczęściej z XVIII wieku, w tym meble, zegary, obrazy i instrumenty muzyczne oraz trzy oryginalne piece.
Jedno z wnętrz przed wojną i współcześnie. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Museum of Gdańsk, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Na pierwszym piętrze od ulicy położony jest salon, najbardziej reprezentacyjne wnętrze domu. Pomieszczenie dekorowane jest białymi boazeriami z płycinami przedstawiającymi antyczne budowle. Ściany powyżej boazerii pokrywają tkaniny. Sufit zdobi rozbudowana dekoracja sztukatorska, która była niegdyś złocona i barwnie malowana. Uwagę w tym wnętrzu zwraca także angielski dziesięcioramienny świecznik.
Jedno z wnętrz przed wojną i współcześnie. Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa i Piotrus, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Duża jadalnia położona jest od strony podwórza, na boazeriach przedstawione zostały tematy mitologiczne i antyczne, rzymskie budowle, ściany wyściela adamaszkowa tkanina. W oficynie bocznej zlokalizowane są trzy niewielkie saloniki z boazeriami dekorowanymi przedstawieniami owadów, kwiatów i ptaków. Jeden z nich służył jako pokój muzyczny. Na drugim piętrze dawne sypialnie oraz salonik pełnią obecnie funkcję sal wystaw czasowych. W oficynie poprzecznej znajduje się mała jadalnia a w niej stół i krzesła pochodzące z dawnego wyposażenia domu. Na parterze oficyn zlokalizowane zostały pomieszczenia gospodarcze: sień, kuchnia, w której znajdują się sprzęty kuchenne oraz spiżarnia.
Źródło: muzeumgdansk.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Elewacja | Zabytek | Historia | Gdańsk
