W miastach średniowiecznych, w których funkcjonowały urzędy wagi miejskiej, budynki te pełniły kluczową rolę w handlu. Zazwyczaj lokalizowano je w centralnym miejscu rynku, w sąsiedztwie ratuszy, kramów i ław handlowych. Takie rozmieszczenie symbolizowało znaczenie handlu w życiu miejskim. W Nysie tradycja ta znalazła swoje odbicie w jednym z nielicznych zachowanych tego typu obiektów w regionie, znanym jako Dom Wagi Miejskiej, który, mimo zniszczeń i przekształceń, przetrwał jako świadectwo minionych czasów.
Nysa posiadała przywilej utrzymywania wagi miejskiej prawdopodobnie już na początku XIV wieku. Początkowa forma oraz lokalizacja budynku wagi pozostają jednak nieznane. W dokumentach historycznych pojawia się wzmianka, że budynek wagi należał do zwartej zabudowy śródrynkowej, której centralnym punktem był ratusz i wieża ratuszowa. Obok znajdowały się liczne kramy i budy handlowe, a budynek wagi mieścił urząd odpowiedzialny za kontrolę miar i wag.
Centrum Nysy w 1852 roku. Źródło: British Library, Public domain, via Wikimedia Commons
Obecny obiekt powstał w latach 1602–1604 w stylu renesansu północnego (niderlandzkiego). W 1807 roku, podczas wojen napoleońskich, Dom Wagi Miejskiej doznał poważnych zniszczeń. Na pamiątkę tamtych wydarzeń w południową elewację budynku wmurowano kamienną kulę armatnią. Kosztowną odbudowę przeprowadzono dopiero po wielu latach. W okresie 1888–1890 prace konserwatorskie nad zniszczonymi polichromiami, które ucierpiały wskutek działań wojennych i upływu czasu, zrealizował Heinrich Irmann.
Dom Wagi Miejskiej pod koniec XIX w. i obecnie. Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa i Piotr.fuz, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
W tym okresie odnowiono także elewacje zewnętrzne i uzupełniono brakujące elementy, a wnętrza budynku częściowo przebudowano, przywracając im dawną świetność. Niestety, w 1945 roku budynek został poważnie zniszczony przez Armię Czerwoną po zdobyciu Nysy – m.in. runęła jego elewacja frontowa z podcieniami. Odbudowa w latach 1947–1948 pozwoliła zachować historyczny charakter obiektu, choć uproszczono jego formę architektoniczną, bez odtworzenia zniszczonych rzeźb i malowideł. Od 1955 roku mieści się w nim siedziba Biblioteki Publicznej w Nysie. W latach 2010–2012 przeprowadzono gruntowną renowację zabytku, która obejmowała konserwację zachowanych polichromii, rekonstrukcję rzeźb zdobiących szczyt oraz częściowe przywrócenie budynkowi dawnego blasku.
Fragment nyskiego rynku na pocz. XX w. i w 2017. Źródło: Österreichischen Nationalbibliothek i Google Maps
Nyski Dom Wagi Miejskiej zalicza się do najwspanialszych dzieł świeckiej architektury mieszczańskiej czasów nowożytnych. Obiekt znajduje się w południowo-zachodniej części bloku rynkowego, pierwotnie poprzecinanego wewnętrznymi uliczkami. Trzypiętrową konstrukcję na planie prostokąta wzniesiono z cegły i nakryto dwuspadowym dachem. Od strony frontowej posiada dwuarkadowy podcień z boniowaniem wykonanym z kamienia ciosowego, który podkreśla jego reprezentacyjny charakter.
Plac przed Wagą w 1930 i 2023 roku. Źródło: Deutsche Fotothek www.deutschefotothek.de i Google Maps
Elewacje budynku były niegdyś bogato zdobione polichromiami o rozmaitej tematyce, rzeźbami figuralnymi oraz obeliskami. Obecnie zachowała się jedynie rzeźba Sprawiedliwości oraz fragmenty przemalowanych w XIX wieku malowideł na bocznych ścianach. Charakterystycznym elementem jest późnorenesansowy, czterokondygnacyjny szczyt ozdobiony rzeźbami alegorycznymi, które zrekonstruowano podczas ostatniej renowacji. Wnętrza budynku posiadają trzy trakty i zostały zmodernizowane w czasie powojennej odbudowy, co pozwoliło dostosować je do współczesnych funkcji użytkowych.
Odbudowa zabytku pod koniec lat 40. i obiekt dziś. Źródło: Muzeum Powiatowe w Nysie i Jacek Halicki, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Dom Wagi Miejskiej w Nysie to wyjątkowy zabytek, który przypomina o handlowych korzeniach miasta. Jako jeden z garstki zachowanych obiektów dawnej zabudowy śródrynkowej, pełni dziś rolę kulturową, mieszcząc bibliotekę publiczną. Przeprowadzone renowacje pozwoliły na zachowanie jego dziedzictwa, dzięki czemu jest nie tylko świadectwem historii, ale również ważnym elementem tożsamości miasta.
W sąsiedztwie zabytku w 2023 roku wzniesiono nową zabudowę, która powstała na miejscu zniszczonych w 1945 roku kamienic. Inwestycja wzbudziła niemałe kontrowersje i oburzenie, głównie ze względu na niezbyt trafną i niepasującą formę nowej zabudowy, którą uzupełniono cenne historycznie centrum Nysy.
Źródło: zabytek.pl, nysa.eu
Czytaj też: Architektura | Metamorfoza | Zabytek | Miasto | Architektura w Polsce
