Chełmsko Śląskie to jedno z tych miejsc, w których można poczuć prawdziwy klimat dawnych czasów. Pośród tutejszych licznych zabytków, obok szeregu wspaniałych kamieniczek stojących przy rynku, na uwagę zasługuje też wyjątkowy zespół drewnianych budynków, znany jako Domy Tkaczy lub też Dwunastu Apostołów. To jedyny w swoim rodzaju tego typu obiekt w Europie, stanowiący unikatowe świadectwo rzemiosła i architektury XVIII wieku.
Początki i rozwój tkackiej osady w Chełmsku Śląskim
Zespół domów powstał w 1707 roku z inicjatywy cystersów z pobliskiego opactwa w Krzeszowie. Zakonnicy sprowadzili do Chełmska Śląskiego (ówczesny Schömberg) tkaczy z Czech, którzy zajmowali się produkcją płótna. Dla przybyszów wzniesiono kilkanaście drewnianych domów w jednym szeregu, każdy z podcieniem chroniącym wejście przed deszczem. Domy stanęły nad potokiem, w miejscu idealnym do suszenia bielonego lnu na pobliskiej skarpie. W XVIII wieku Chełmsko Śląskie przeżywało okres dynamicznego rozwoju. Uprawa lnu i wytwarzanie płótna stały się podstawą lokalnej gospodarki, a miejscowe wyroby trafiały na rynki w całej Europie i w Ameryce. W uznaniu znaczenia miasta cesarz Rudolf II nadał mu przywileje organizowania jarmarków i cotygodniowych targów.
Domy Tkaczy – architektura i funkcja
Domy Tkaczy to parterowe budynki o konstrukcji ryglowej i zrębowej, przykryte dwuspadowymi dachami z gontu. Każdy z nich łączył funkcję mieszkalną i warsztatową. Wewnątrz znajdowały się izby dla rodziny tkacza oraz pomieszczenia, w których stały krosna i narzędzia do obróbki lnu. Z sieni prowadziło wąskie przejście do ogrodu, a strych służył jako magazyn na płótno.
Losy Dwunastu Apostołów
Pierwotnie w szeregu stało 17 domów. Oprócz Dwunastu Apostołów znajdowały się tu również cztery domy Ewangelistów, tak zwany „Dom bez podcieni” poświęcony św. Maciejowi oraz dom określany mianem „Judasza”. Ten ostatni, dla podkreślenia symbolicznego wykluczenia, został oddzielony od reszty przerwą i wyróżniał się bocznym wejściem na poddasze. Z biegiem lat część zabudowań popadła w ruinę i została rozebrana. Zachowano jedynie połączone ze sobą domy apostołów. Pod koniec XIX wieku w miejscu nieistniejących dziś obiektów wzniesiono kamienicę, która brutalnie wdarła się w ten sielski, ukształtowany historycznie krajobraz. Obecnie przetrwało 11 domów, które w 1956 roku wpisano do rejestru zabytków.
Domy Tkaczy w Chełmsku Śląskim – ocalenie i renowacja
W latach 1968–1972 przeprowadzono kompleksowy remont ocalałych domów. Ten pod wezwaniem św. Piotra znajdował się w szczególnie złym stanie technicznym i wymagał częściowej odbudowy. Z tego powodu jego elewacja frontowa jest wykonana z kamienia, co odróżnia go od pozostałych elementów zespołu. Dzięki pracom konserwatorskim udało się zachować unikatowy układ urbanistyczny i pierwotny charakter zabudowań. Drewniane elewacje, wysokie dachy kryte gontem i podcienia nadal tworzą spójną kompozycję, przywołującą atmosferę XVIII-wiecznego miasteczka rzemieślników.
Izba Tkacka i tradycja
Dwa spośród domów udostępniono zwiedzającym. W jednym z nich działa Izba Tkacka prowadzona przez lokalne stowarzyszenie. Wnętrze pełni funkcję małego muzeum, w którym można zobaczyć dawne krosna, kołowrotki oraz narzędzia używane przez tkaczy. Ekspozycja ukazuje pełen proces powstawania tkaniny, od uprawy lnu rosnącego przy domach po gotowe płótno.
Domy Tkaczy w krajobrazie Dolnego Śląska
Zespół Domów Tkaczy w Chełmsku Śląskim to obecnie jedno z najcenniejszych zachowanych świadectw materialnej kultury Dolnego Śląska. Po ponad trzech stuleciach budynki wciąż „żyją”, zachowując przy tym swój dawny układ i konstrukcję jako niezwykle ważny element tożsamości regionu.
Źródło: zabytek.pl, wyszedlzdomu.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Historia | Zabytek | Ciekawostki | Podróże | whiteMAD na Instagramie
Dwunastu Apostołów w latach 30. XX w. i dziś. Źródło: Deutsche Fotothek i InnaIna, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Domy Tkaczy w 1916 roku, jeszcze przed wyburzeniem Domów Ewangelistów oraz ich sąsiadów, i to samo miejsce obecnie. Źródło: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego i Google Maps
