Muzeum Wojenne im. Witolda Wielkiego (lit. Vytauto Didžiojo karo muziejus) plasuje się w ścisłej czołówce najważniejszych zabytków modernizmu w Kownie i jest zarazem jednym z najstarszych muzeów na Litwie. Od momentu swojego powstania pełni funkcję instytucji dokumentującej dzieje walk o niepodległość kraju oraz miejsca o szczególnym symbolicznym znaczeniu dla litewskiej pamięci narodowej.
Muzeum Wojenne w Kownie – początki instytucji
Pomysł utworzenia muzeum pojawił się w 1919 roku wśród dowódców armii odrodzonego państwa litewskiego. Na mocy rozkazu generała Pranasa Liatukasa rozpoczęto organizację placówki, której zadaniem było utrwalenie zbrojnego wysiłku w walce o wolność. Generał Vladas Nagevičius, mianowany jej organizatorem, w krótkim czasie przygotował pierwszą wystawę w drewnianym budynku dawnej ujeżdżalni. Muzeum zostało uroczyście otwarte w obecności prezydenta Aleksandrasa Stulginskisa i najwyższych władz państwowych w 1921 roku, czyli w trzecią rocznicę odzyskania niepodległości. Pierwsze ekspozycje obejmowały pięć działów tematycznych i skupiały się na historii litewskiej armii, bohaterach walk niepodległościowych oraz organizacjach wojskowych. Z czasem kolekcje powiększano o eksponaty ukazujące rozwój broni, przebieg bitew i tradycje narodowe. W efekcie muzeum stało się ważnym ośrodkiem kultury i miejscem kształtowania patriotycznych postaw.
Budowa nowej siedziby Vytauto Didžiojo karo muziejus
W połowie lat 20. pogarszający się stan drewnianego budynku wymusił decyzję o budowie nowej siedziby z prawdziwego zdarzenia. Początkowo rozważano projekty inspirowane formą średniowiecznych zamków i starolitewskich kaplic, jednak ostatecznie wybrano nowoczesną koncepcję autorstwa architektów Vladimira Dubeneckisa, Karolisa Reisonasa i Kazimierasa Kriščiukaitisa. Kamień węgielny pod budowę gmachu poświęcono w 1930 roku, w 500. rocznicę śmierci Witolda Wielkiego. W fundamenty wmurowano ziemię z miejsc o szczególnym znaczeniu historycznym, między innymi z Góry Giedymina i cmentarza na Rossie. Uroczyste otwarcie nowego muzeum odbyło się 16 lutego 1936 roku z udziałem prezydenta Antanasa Smetony.
Muzeum Wojenne w Kownie – architektura i kompozycja
Budynek muzeum jest uznawany za jeden z najwybitniejszych przykładów kowieńskiego modernizmu. Ma klasyczną kompozycję, lecz monumentalne, oszczędne formy zdradzają wpływy wczesnego modernizmu i art déco. Centralną część fasady akcentują wysokie pionowe okna rozdzielone pilastrami, a do głównego wejścia prowadzą szerokie schody z brązowego granitu. Ich układ zaprojektowano tak, aby mogły pełnić funkcję trybuny podczas uroczystości państwowych. Część wojskowa gmachu ma surowszy charakter. Elewacja została podzielona na trzy ryzality, a poziome pasy okien nadają jej rytmiczny, uporządkowany wygląd. Nad całością góruje 32-metrowa wieża połączona z gmachem arkadowym łącznikiem, gdzie ustawiono zdobyczne działa z różnych okresów. Już w chwili powstania muzeum wyróżniało się w krajobrazie Kowna jako obiekt wzniesiony specjalnie z myślą o funkcji muzealnej, co w tamtym okresie było rzadkością.
Ogród i otoczenie muzeum
Teren wokół muzeum został zaprojektowany i przekształcony w reprezentacyjny ogród, ogrodzony żelaznym płotem pochodzącym z Twierdzy Kowieńskiej. W latach 20. rozpoczęto ustawianie popiersi zasłużonych postaci narodowych. Z czasem powstała Aleja Zasłużonych Litwy, w której znalazły się rzeźby autorstwa Juozasa Zikarasa i Broniusa Pundziasa. W 1928 roku w ogrodzie odsłonięto Pomnik Wolności, a w jego sąsiedztwie powstał grób Nieznanego Żołnierza, uznany później za Ołtarz Ojczyzny. Ważnym elementem kompleksu stała się także Kaplica Witolda Wielkiego oraz krypta poległych, zaprojektowana przez Mścisława Dobużyńskiego. Symbolika materiałów użytych do budowy i rzeźb, takich jak metal z łusek po nabojach, podkreślała związek między pamięcią o walce a ideą narodowej ofiary.
Muzeum na pocztówce z lat 30. i ten sam widok dziś. Fot. Laurynas Mar, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons i Google Maps
Losy Vytauto Didžiojo karo muziejus w czasie wojen i okupacji
W okresie II wojny światowej muzeum wielokrotnie zmieniało nazwę i charakter działalności, w zależności od aktualnej władzy. W czasie okupacji sowieckiej usunięto pomniki i symbole narodowe, a część zbiorów zniszczono lub rozproszono. Pomnik Wolności i grób Nieznanego Żołnierza zastąpiono obiektami zgodnymi z radziecką ideologią. Po odzyskaniu niepodległości w 1990 roku przywrócono pierwotną nazwę muzeum oraz odtworzono jego historyczny wygląd. W latach 1988–1991 zrekonstruowano ogród i przywrócono pomniki bohaterów narodowych. W 1998 roku odrestaurowano kryptę poległych za wolność, a w 2015 roku zrekonstruowano miedzianą rzeźbę „Żołnierza Starej Litwy” w muzealnej wieży.
Muzeum Wojenne im. Witolda Wielkiego dziś
Obecnie Muzeum Wojenne w Kownie jest instytucją podległą Ministerstwu Obrony Narodowej Litwy. Posiada bogate zbiory broni, dokumentów, fotografii i dzieł sztuki. Znajdują się tu również pamiątki po lotnikach samolotu „Lituanica”, kolekcje dotyczące walk partyzanckich oraz obszerne zbiory numizmatyczne. Biblioteka naukowa muzeum liczy około 15 tys. publikacji, z których najstarsza pochodzi z początku XVII wieku. Gmach muzeum wraz z otoczeniem został wpisany na listę chronionych zabytków kultury i jest uznawany za jedno z najważniejszych osiągnięć architektury międzywojennego Kowna. Jego imponująca forma, symboliczny charakter i bogata historia nadają mu rangę kluczowego miejsca litewskiej tożsamości narodowej.
Źródło: vdkaromuziejus.lt, visit.kaunas.lt
Czytaj też: Litwa | Modernizm | Muzeum | Detal | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
