Dworzec kolejowy w Żyrardowie, wybudowany w stylu dworkowym, stanowi jedno z najwybitniejszych osiągnięć architektury użytkowej okresu międzywojennego. Projekt powstał w pracowni sekcji architektonicznej Wydziału Drogowego Warszawskiej Dyrekcji Kolejowej, prowadzonej przez Bronisława Brochowicza-Rogoyskiego, a następnie przez Romualda Millera. Obiekt wpisuje się w nurt budynków wznoszonych na linii dawnej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej jako zamiennik zniszczonych w trakcie I wojny światowej dworców. Symetryczny plan i formy nawiązujące do stylu narodowego są charakterystyczne dla tego okresu.
W 1840 roku, Henryk hr. Łubieński, właściciel dóbr guzowskich, zobowiązał się wybudować dworzec w Rudzie Guzowskiej (dziś Żyrardów) w ramach powstającej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Pierwotny budynek, zaprojektowany przez Jana Jakuba Gaya w stylu „szwajcarskim”, nie spełnił wymagań Zarządu Kolei. Po oskarżeniach o defraudację Łubieński finalnie nie ukończył budowy.
W latach 1872–1884 na miejscu dotychczasowego dworca wzniesiono budynek w tzw. stylu ceglanym, typowym dla budownictwa kolejowego. Podczas I wojny światowej obiekt został poważnie uszkodzony, co wymusiło jego odbudowę. Obecny dworzec powstał w latach 1920–1922, najprawdopodobniej według projektu Romualda Millera. Budynek wyróżniał się rozbudowanymi funkcjami obsługi pasażerów, podobnie jak dworzec w Grodzisku Mazowieckim. W latach 30. XX wieku obiekt powiększono o podcienia arkadowe z pawilonami oraz przejścia podziemne. Dachy pokryte pierwotnie dachówką karpiówką zamieniono w latach 70. XX wieku na blachę.
Dworzec kolejowy w Żyrardowie w latach 20. i obecnie. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i whiteMAD/Mateusz Markowski
Dworzec zlokalizowany w centrum Żyrardowa, po północnej stronie torów linii kolejowej Warszawa – Łódź, został zaprojektowany na planie wydłużonego prostokąta z ryzalitami, centralną wieżą oraz niskimi przybudówkami i podcieniowymi łącznikami prowadzącymi do pawilonów bocznych. Urozmaicona bryła budynku składa się z elementów o różnej wysokości, pokrytych stromymi dachami o złożonej formie. W budynku wyróżniają się dwukondygnacyjna partia centralna z półszczytowym dachem oraz dachy łamane, tzw. polskie, na bocznych skrzydłach. Wieża umieszczona w centrum gmachu ma skomplikowaną formę z baniastym zwieńczeniem.
Dekoracje nawiązują do stylistyki barokowego dworu szlacheckiego. Charakterystyczne są wysokie, ozdobne szczyty ryzalitów z dynamicznymi spływami wolutowymi, belkowaniem oraz toskańskimi pilastrami. Trójarkadowy podcień od strony placu przed dworcem zdobią masywne kolumny o jońskich kapitelach, balustrada nad nim także posiada wolutowe akcenty. Otwory okienne dworca wyróżniają się bogatymi opaskami. Dodatkowej elegancji dodają budynkowi arkadowe płyciny i owalne okna. Podcieniowe łączniki wspierają pękate, efektowne kolumny. Wschodnia galeria prowadzi do przejścia podziemnego.
Wnętrze budynku zdobi kasetonowy strop wsparty na czterech kolumnach jońskich, natomiast przy ścianach znajdują się pilastry w stylu toskańskim. Z oryginalnego wyposażenia dworca zachowały się ozdobne piece kaflowe i metalowe ozdobne kraty, które są pamiątką z czasów jego powstania.
Pomimo kompleksowego remontu przeprowadzonego w 2007 roku, dworzec w Żyrardowie ponownie wymaga pilnych prac renowacyjnych, aby zapewnić jego trwałość i zachować walory historyczne. Obecny stan techniczny pozostawia wiele do życzenia, lecz budynek wciąż pozostaje przykładem wysokiej klasy architektury z cechami stylu narodowego i stanowi cenny element dziedzictwa kulturowego regionu.
Lata 80. i współczesność. Źródło: „Spotkania z Zabytkami” nr 3 (49) 1990 i whiteMAD/Mateusz Markowski
Źródło: zabytek.pl
Czytaj też: Dworzec kolejowy | Miasto | Zabytek | Detal | whiteMAD na Instagramie
