Fabryka Norblina na warszawskiej Woli. Synteza historii ze współczesnością.

Zakłady Norblin, Bracia Buch i T. Werner powróciły po latach intensywnych prac projektowych, budowlanych i konserwatorskich, ale w zupełnie w nowej odsłonie! Ten wielofunkcyjny kompleks powstał na warszawskiej Woli. Opuszczona od lat walcownia metali zamieniła się w jedno z najciekawszych i najmodniejszych miejsc na mapie stolicy. Rewitalizacja dawnych zakładów Norblina, przywrócenie ich do życia i nadanie im nowych funkcji okazały się zadaniem niezwykle trudnym i skomplikowanym, zarówno na etapie projektu, jak i budowy. Wykonawcy mieli do czynienia z zabytkową zabudową, co wymagało wyjątkowo delikatnego i uważnego podejścia do tematu. Prace budowlane ruszyły w listopadzie 2017 roku. Rewitalizacja zakończyła się wielkim sukcesem. Po pięciu latach przebudowy fabryka Norblina na warszawskiej Woli znów tętni życiem.

Przedsiębiorstwo, którego pełna nazwa brzmiała Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner”, działało przy ul. Żelaznej 49/53 w Warszawie przez ponad 160 lat, do 1982 roku. W 1820 roku syn Jana Piotra Norblina de la Gourdaine – Aleksander Jan Konstanty Norblin wraz z V. Zierem założył zakład brązowniczy „Norblin i Spółka”. Wykonano w nim m.in. cyborium z krucyfiksem i pokrywę ze złoconego brązu do chrzcielnicy dla kościoła św. Aleksandra. Przy zakładzie funkcjonował sklep z wyrobami srebrnymi, platerowymi i brązowymi. W 1853 roku fabrykę unowocześniono i rozbudowano. Zatrudniano w tym czasie 60 pracowników a zasięg sprzedaży obejmował zarówno całe Królestwo, jak i Cesarstwo (Wilno, Mińsk, Mohylew i Żytomierz). W zakładzie tym wykonano również pomnik Mikołaja Kopernika projektu Bertela Thorvaldsena, stojący przed Polską Akademią Nauk.

W 1865 roku Ludwik Norblin, wraz z siostrą Albertyną i jej mężem Teodorem Wernerem, nabył od swego ojca Wincentego Konstantego Norblina, fabrykę wyrobów metalowych w Warszawie przy ul. Chłodnej. Po dokonaniu transakcji Ludwik Norblin zawarł spółkę ze swym szwagrem – Teodorem Wernerem – złotnikiem, który był właścicielem fabryki wyrobów srebrnych w Warszawie. Wspólnicy prowadzili jednak oddzielną produkcję. Pod koniec lat 70. XIX w., po przeniesieniu wytwórni sreber Wernera do fabryki Norblina na ul. Chłodną, połączone zakłady posiadały dwie maszyny parowe o mocy 19 KM i zatrudniały 112 robotników.

Fabryka Norblina na warszawskiej Woli przed i po przebudowie.

Budynek dawnego laboratorium metaloznawczego przed i po remoncie.

W 1882 roku Ludwik Norblin wykupił wytwórnię platerów Braci Buch w Warszawie przy ul. Żelaznej 17 (późniejszy nr 51) i przeniósł na tamte tereny swe zakłady, mieszczące się dotąd przy ul. Chłodnej. Przedsiębiorstwo stosowało od tego czasu nazwę: „Fabryka wyrobów platerowanych połączonych firm Norblin i Spółka – Bracia Buch”. Lata 80. XIX w. to okres rozszerzania zakresu działalności fabryki poprzez kolejne modernizacje. W 1893 roku Ludwik Norblin był jednym ze współzałożycieli nowej spółki pod nazwą: Towarzystwo Akcyjne Fabryk Metalowych pod firmą „Norblin, Bracia Buch i T.Werner” w Warszawie, z siedzibą przy ul. Żelaznej 51. W kolejnych latach następowały dalsze modernizacje i rozbudowy zakładu. Przedsiębiorstwo zaliczane było do grupy sześciu największych w branży metalowej na terenie Królestwa Polskiego. Sieć sklepów firmowych działała w Królestwie Polskim oraz w kilkunastu największych miastach Cesarstwa Rosyjskiego. Początek XX w., do wybuchu I wojny światowej to okres dalszego rozwoju zakładów. Wprowadzano ulepszenia organizacyjno-techniczne, oparte na wzorach zachodnich. Podczas strajku w 1905 roku komitet rewolucyjny w fabryce domagał się m.in. zniesienia pracy akordowej, pomimo zastrzeżeń dobrze zarabiających, starszych stażem robotników. W 1915 roku część maszyn i urządzeń została ewakuowana do Rosji.

Zabudowania fabryczne, lata 80. i obecne. Na pierwszym planie budynek z poł. XIX w., w głębi budynek rezydencji Ryxa z przełomu XVIII i XIX w. (Zdjęcie pochodzi z pisma “Spotkania z Zabytkami” nr 7 1981)

Wejście do fabryki od strony ul. Żelaznej kiedyś i dziś.

W II Rzeczypospolitej fabryka była jednym z największych polskich przedsiębiorstw metalowych. Kierował nią wtedy inż. Stefan Przanowski – znany przemysłowiec, minister przemysłu i handlu. Spółka rozszerzyła wówczas swój profil produkcji. Fabryka ucierpiała podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku oraz w roku 1944, po powstaniu warszawskim. Pomimo bardzo dużych zniszczeń, prowizorycznie odbudowana fabryka wznowiła produkcję już w 1946 roku. Dwa lata później została ona znacjonalizowana i funkcjonowała pod nazwą: Walcownia Metali „Warszawa”. W 1952 roku po raz kolejny pojawił się pomysł likwidacji walcowni ze względu na trudne warunki pracy, niewygodne pomieszczenia, przestarzałe maszyny, a przede wszystkim lokalizację w centrum miasta. W latach 1975−1982 przedsiębiorstwo zbudowało nowy zakład na Młocinach. W latach 1982, 1984 i 2013 budynki starego zakładu zostały wpisane do rejestru zabytków. W latach 80. XX wieku powstał tam oddział Muzeum Techniki znany jako Muzeum Przemysłu, swoje siedziby znalazły tam też Muzeum Drukarstwa oraz teatr Scena Prezentacje.

W 1991 roku przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Norblin S.A. a na początku XXI wieku zbankrutowało i teren przy ul. Żelaznej został sprzedany. W 2008 roku zamknięto Muzeum Przemysłu a w 2010 roku budynki opuściło Muzeum Drukarstwa. Następnie rozebrano część zabudowy fabryki w związku z poszerzeniem ulicy Prostej.

Teren wewnętrzny fabryki, lata 70. i współczesne.

Widok na zabudowania od strony ul. Prostej dawniej i obecnie.

Zabytkowe budynki stojące przy ul. Żelaznej przed i po rewitalizacji.

W 2017 roku rozpoczęła się rewitalizacja pofabrycznych terenów. W jej wyniku powstał wielofunkcyjny kompleks, który doskonale wpisuje się w klimat szybko rozwijającej się Woli, szanując jednocześnie jej bogatą historię. Obszar, który przez lata był zaniedbaną perłą poprzemysłowej architektury przekształcił się w nowoczesną część miasta z biurami, sklepami, restauracjami, kawiarniami, Food Townem, ekologicznym bazarem, butikowym kinem i muzeum, upamiętniającym historię jednego z największych przedsiębiorstw przemysłowych dawnego Królestwa Polskiego. Na terenie kompleksu odrestaurowano zabytkowe budynki (podczas prac dwa z nich wymagały podwieszenia, aby można było zbudować pod nimi część podziemnego parkingu, zaś jeden z budynków przesunięto w całości o 15 metrów, gdyż jego umiejscowienie kolidowało z planowanymi pracami), odnowiono zabytkowe maszyny i urządzenia a także zachowano m.in. dawne torowiska i napisy. Z wagoników stworzono designerskie ławki a na jednej ze ścian wyeksponowano i zabezpieczono szybą napis pamiętający czasy powstania warszawskiego. Zadbano też o zieleń, zasadzono tam ponad 100 drzew. Na terenie kompleksu powstał również unikatowy, pierwszy w Polsce automatyczny parking dla rowerów. Fabryka Norblina na warszawskiej Woli jest doskonałym przykładem bardzo udanej syntezy historii ze współczesnością.

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z warszawskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:

– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura