Perły przedwojennej Warszawy: Filharmonia Narodowa kiedyś i dziś

·24 marca 2021

Warszawa poniosła jedne z najbardziej dotkliwych strat podczas II wojny światowej. Hitler chcąc zemsty za opór Polaków w Powstaniu Warszawskim, zadecydował o całkowitym unicestwieniu miasta, co miało przerwać jego wielowiekową historię oraz złamać polską państwowość. Doszło do ogromnego mordu na ludności. Pośród morza gruzów i ruin przetrwało, według różnych źródeł, od 400 do 1000 osób. Obok ogromnych strat w ludziach, doszło też do niemal całkowitego zniszczenia miasta. 85% stolicy Niemcy obrócili w ruinę. Pałace, kościoły, muzea, kamienice, mosty, teatry i pomniki przestały istnieć. Wiele przepięknych zabytków odbudowano, często zgodnie z ich przedwojenną formą, ale są też i takie, których wygląd zmienił się diametralnie. Właśnie do takich pereł przedwojennej Warszawy należy Filharmonia Narodowa.

Do budowy przystąpiono w 1900 roku z inicjatywy Aleksandra Rajchmana, który był wydawcą gazety o tytule „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”. Postanowiono zawiązać spółkę a pieniądze na budowę chciano pozyskać ze sprzedaży akcji. Na liście członków spółki znalazły się osoby noszące znaczące, historyczne nazwiska, takie jak między innymi Potocki, Zamoyski czy Tyszkiewicz. Spółka wkrótce przekształciła się w Towarzystwo Akcyjne, na którego czele stanął słynący w stolicy z sukcesów Leopold Kronenberg. Akcje udało się sprzedać bardzo sprawnie, po czym rozpoczęto przygotowania do budowy.

Wykonanie planów powierzono architektowi Karolowi Kozłowskiemu. Autor projektu wzorował się na europejskich filharmoniach i operach XIX wieku, przede wszystkim na Operze Paryskiej. Budynek otrzymał bardzo bogaty wystrój eklektyczny, z wpływami neorenesansu i neobaroku europejskiego w nowoczesnej na owe czasy interpretacji. Gmach postanowiono wznieść w kwartale ulic Jasnej, Moniuszki i Sienkiewicza, na terenie ówczesnego centrum finansowego miasta. Uroczysta inauguracja odbyła się 5 listopada 1901 a wydarzenie uświetnił występ Ignacego Jana Paderewskiego, światowej sławy pianisty, kompozytora i przyszłego męża stanu. Wszystkie fasady posiadały trzy kondygnacje. Wyjątek stanowiła środkowa część fasady od strony ulicy Jasnej, której dwie kondygnacje wyróżniała loggia z kolumnami. Na fasadach umieszczono rozmaite rzeźby, między innymi przedstawiające Beethovena, Chopina, Moniuszkę i Mozarta.

Opera paryska, na której wzorował się architekt, XIX w.

Opera paryska obecnie. Gdyby nie wojna i przebudowa, podobnie mogłaby dziś wyglądać Filharmonia Narodowa…

Napaść Niemców na Polskę i związane z tym działania wojenne przerwały działalność Filharmonii Warszawskiej. Perła przedwojennej Warszawy została spalona już w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, a niemal połowa członków orkiestry straciła życie. W trakcie walk powstania warszawskiego w 1944 roku uległa zbombardowaniu i dalszemu znacznemu zniszczeniu. Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 25 października 1949 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „Filharmonia Narodowa w Warszawie”. Budynek został odbudowany według projektu Eugeniusza Szparkowskiego i Henryka Białobrzeskiego. Utracił wówczas swoją pierwotną, bogato zdobioną szatę, która została zastąpiona stylistyką architektury socrealizmu. Częściowo odtworzono jedynie salę koncertową, wykorzystując zachowane ściany, lecz oczywiście nie próbowano rekonstruować wystroju. Trudno się temu dziwić – stosunek ówczesnych decydentów do pompatycznej architektury XIX i początku XX w. był wyjątkowo wrogi. Stanowiła ona symbol burżuazyjnej
sztuki czasów wyzysku mas pracujących, a architektura „podnoszonej z gruzów” Warszawy
powinna przypominać ówczesne realizacje radzieckie, a nie operę paryską.

Odbudowę zakończono w 1955 roku, co połączone zostało z inauguracją V Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Tego samego dnia, z okazji inauguracji sezonu w nowej własnej siedzibie, Filharmonia Warszawska została uhonorowana mianem Filharmonii Narodowej.

Obecnie sala koncertowa posiada 1072 miejsca. Druga sala, kameralna, dysponuje 378 miejscami. W roku 2001 powróciły na fasadę Filharmonii rzeźby przedstawiające Stanisława Moniuszkę i Fryderyka Chopina.