Kościół klasztorny franciszkanów (Franziskaner-Klosterkirche), to jeden z najstarszych i najważniejszych przykładów architektury ceglanej gotyku w Berlinie. Położony przy Klosterstrasse w dzielnicy Mitte, budynek ten datowany jest na około 1250 rok i stanowi dziś historyczną pamiątkę oraz przestrzeń kulturalną.
Kościół franciszkanów powstał jako część klasztoru zakonu Szarych Braci. Pierwsze wzmianki o jego istnieniu pochodzą z 1249 roku, co czyni go jedną z najstarszych budowli w Berlinie. Zakłada się, że pierwotnie w tym miejscu istniał prosty, kamienny kościół halowy, którego elementy przetrwały w ruinach zewnętrznych ścian obecnej nawy północnej. Budowa wczesnogotyckiego kościoła murowanego rozpoczęła się prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku.
Klasztorne zabudowania w 1852 roku. Źródło: Wikimedia Commons
Franziskaner-Klosterkirche zaprojektowano jako trójnawową bazylikę o sklepieniach krzyżowych i doskonałych proporcjach. Wyróżniał się on wysokimi ścianami z wąskimi oknami, które tworzyły wyjątkowy efekt przestrzenny. Chór natomiast, bogato zdobiony freskami, pełnił kluczową rolę w liturgii i stanowił wzór dla późniejszych budynków wznoszonych przez franciszkanów w regionie.
Franciszkański kościół wyróżniał się na tle innych świątyń Berlina zarówno rozwiązaniami konstrukcyjnymi, jak i stylistyką. Naprzemienne kształty filarów w nawie głównej — przeplatające się filary o wielokątnym i kwadratowym planie — były nowatorskie jak na owe czasy. Charakterystyczne łuki, które oddzielały nawy boczne od głównej, oraz wysoko osadzone, ostrołukowe okna nadawały wnętrzu elegancji i lekkości.
Wraz z reformacją w 1539 roku klasztor franciszkanów został zlikwidowany, a jego budynki przekształcono w świeckie instytucje. Kościół pełnił różne funkcje — od drukarni po szkołę średnią, w której kształciły się takie postacie jak Otto von Bismarck czy Karl Friedrich Schinkel. W XIX wieku podjęto szereg renowacji, w tym rozbiórkę wieży szczytowej oraz budowę nowych wież zachodnich. Z kolei w latach 30. XX wieku przywrócono oryginalny wygląd wnętrza.
Widok na prezbiterium w 1896 roku i dziś. Źródło: Berlin und seine Bauten, Verlag Wilhelm Ernst & Sohn, 1896 i Josef Streichholz, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Franziskaner-Klosterkirche został w dużym stopniu zniszczony w wyniku alianckiego nalotu 3 kwietnia 1945 roku. Jego sklepienia, część ścian i wieże runęły, a niedawno odrestaurowane wnętrze praktycznie przestało istnieć. Po wojnie zrujnowaną świątynię zabezpieczono, pozostawiając ją jako trwałą ruinę, która do dziś przypomina o burzliwej historii Berlina i tragedii, jaką jest wojna. Otaczające kościół zabudowania klasztorne zostały rozebrane, a teren przekształcono w park. Od lat 80. ruiny pełnią funkcję miejsca wystaw i wydarzeń kulturalnych. Dzięki przeprowadzonej w latach 2003–2004 renowacji miejsce to odzyskało stabilność konstrukcyjną.
Portal wejściowy w 1927 i 2021. Fot. Berit Wallenberg, Public domain, via Wikimedia Commons i Matthias Süßen, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
W ramach planowanej przebudowy Molkenmarkt, obszaru przylegającego do ruin, Franziskaner-Klosterkirche ma zostać włączony w nowy układ architektoniczny dzielnicy. Projekt zakłada także rekonstrukcję historycznych arkad, które niegdyś łączyły obiekt z sąsiednimi zabudowaniami.
Franziskaner-Klosterkirche w 1890 i 2022. Źródło: Landesdenkmalamt Berlin i Google Maps
Ruiny kościoła klasztornego franciszkanów to nie tylko świadectwo gotyckiego mistrzostwa, ale także symbol wielowiekowych przemian Berlina. Ich obecny stan przypomina o wspaniałości dawnej architektury i jej dramatycznym losie podczas wojny, a jednocześnie nadal służy berlińczykom jako platforma dla współczesnej sztuki i kultury.
Źródło: klosterruine.berlin, berlin.de
Czytaj też: Architektura | Historia | Architektura sakralna | Berlin | Niemcy
