Przy ulicy Belwederskiej 20/22 w Warszawie wznosi się dawny Centralny Dom Handlowy „Dom Książki Uniwersus” – budynek będący symbolem innowacji oraz nowatorskiego podejścia do architektury. Obiekt powstał w latach 1975–1980 i pierwotnie mieścił jedną z największych i najnowocześniejszych księgarni w Polsce. Jego wyjątkowa architektura zyskała uznanie i została doceniona, czego dowodem jest tytuł Mistera Warszawy 1980 roku. Dziś obiekt pełni funkcje biurowe, będąc też wykorzystywany jako stelaż na wielkoformatowe reklamy.
Przeszłość i czas zmian
Na miejscu, gdzie obecnie znajduje się budynek, stała dawniej XIX-wieczna neorenesansowa kamienica, która od 1881 roku pełniła funkcję schroniska dla paralityków. Po jej rozbiórce postanowiono stworzyć obiekt, który odzwierciedli ducha nowej epoki. W 1975 roku zespół architektów w składzie: Leszek Sołonowicz, Ryszard Lisiewicz i Arkadiusz Starski opracował projekt ultranowoczesnego gmachu z wnętrzami autorstwa Włodzimierza Kaczmarzyka.
Budowa, architektura i przeznaczenie
Już sama budowa pawilonu, nazwanego hucznie Uniwersusem, wzbudzała zainteresowanie warszawiaków. W tamtym okresie zwracano uwagę na nietypową formę, wyróżniającą się na tle innych obiektów w okolicy. Opisywano go jako „żelazną konstrukcję wymyślnej figury, z tarasem na górze i podcieniem na dole, przypominającą pudełko o trzech poziomach”. Lokalizacja w pobliżu Łazienek Królewskich była uznawana za idealne miejsce na taką nowatorską inwestycję. Początkowo planowano, że Uniwersus będzie radzieckim pawilonem ekspozycyjnym, jednak ostatecznie w 1980 roku otwarto tu jedną z najnowocześniejszych księgarni w Polsce. Miejsce to było starannie przemyślane – oferowało bogaty księgozbiór, salę spotkań, dział z płytami, przestrzeń wystawienniczą, kawiarnię i szatnię. Księgarnia wyróżniała się samoobsługowymi stoiskami, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem klientów. 100 koszyków zakupowych było stale w użyciu, a przy kasach tworzyły się długie kolejki.
„Warszawa wzbogaciła się o jeszcze jedną placówkę kulturalną – największą w stolicy księgarnię przy ul. Belwederskiej.” Źródło: tygodnik Stolica, nr 27-28 (1698-99), 06.07.1980
Problemy techniczne i zmiany funkcji
Budynek miał jednak swoje wady. Nieszczelne okna i niska temperatura zimą zmuszały pracowników do pracy w dodatkowych okryciach. Kurtyna powietrzna przy wejściu nie była stosowana ze względów oszczędnościowych. Po transformacji ustrojowej lat 90. księgarnia została zamknięta, a budynek przekształcono w biurowiec. W 2015 roku firma Selko Industries starała się uzyskać pozwolenie na rozbiórkę i zastąpienie Uniwersusa 55-metrową wieżą. Pomysł ten wzbudził sprzeciw środowisk architektonicznych oraz mieszkańców i finalnie nie doszedł do skutku. Sam Uniwersus określano jako próbę naśladowania japońskiego brutalizmu lat 60. oraz strukturalizmu radzieckiej architektury lat 70., jednak według ekspertów forma obiektu nie była w pełni zgodna z założeniami tych nurtów. Ostatecznie budynek objęto ochroną konserwatorską jako dobro kultury współczesnej.
Uniwersus – architektura i przyszłość
Uniwersus to przykład architektury inspirowanej brutalizmem, zwłaszcza jego japońską odmianą. Stalowa konstrukcja pozwoliła na stworzenie bezsłupowej sali o imponujących wymiarach 80 na 80 m. Elewacja została wykonana z sjenitu, a aluminiowe detale podkreślają futurystyczny charakter budynku. Duże pasy okien gwarantowały dostęp naturalnego światła, co było kluczowe dla funkcji ekspozycyjnej księgarni. Po zmroku natomiast rozświetlone wnętrza nadawały obiektowi wrażenie lekkości. Pierwotnie wykończono je drewnem, kamieniem i aluminium, co stworzyło bardzo elegancką przestrzeń. Dziś Uniwersus pozostaje istotnym elementem krajobrazu architektonicznego Warszawy. Jego dalsze losy pozostają jednak niepewne, bo choć figuruje na liście dóbr kultury współczesnej, nadal nie posiada ścisłej ochrony przed ewentualnym wyburzeniem.
Źródło: cargocollective.com, warszawskiemozaiki.pl
Czytaj też: Modernizm | Warszawa | Architektura w Polsce | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
