Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu (niem. Schlesisches Museum für bildende Künste in Breslau) przez lata stanowiło kluczową instytucję kulturalną regionu oraz było jednym z najważniejszych ośrodków prezentacji sztuki w Europie Środkowej. Powstałe w XIX wieku przetrwało liczne zmiany polityczne, wojenne zniszczenia i powojenne wyzwania, by ostatecznie zniknąć z mapy Wrocławia w latach 60. XX wieku. Decyzja o jego rozbiórce, mimo głosów sprzeciwu, doprowadziła do całkowitego wymazania tego niezwykłego budynku z przestrzeni miejskiej.
Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych – powstanie
Plany stworzenia nowej siedziby muzeum pojawiły się już w połowie XIX wieku. Inicjatywę zrealizowano dzięki komitetowi budowy powołanemu w 1869 roku. Wcześniej ogłoszono konkurs architektoniczny, w którym projektanci mieli niemal rok na przedstawienie swoich koncepcji. Wybrano projekt autorstwa Ottona Ratheya, architekta z Berlina. Budowa, rozpoczęta w 1875 roku, trwała pięć lat. Niestety, w trakcie prac Rathey zmarł, a pieczę nad dalszą realizacją objął Karl Grosser, który w przyszłości zasłynął jako twórca hotelu Monopol. Uroczyste otwarcie muzeum miało miejsce w 1880 roku, w obecności cesarza Wilhelma I.
Pocztówka z pocz. XX w. Źródło: Muzeum Miejskie miasta Wrocławia
Architektura budynku
Budynek muzeum nawiązywał stylem do antycznych świątyń greckich. Przed wejściem głównym znajdował się portyk wsparty na dziesięciu kolumnach jońskich, które nadawały obiektowi monumentalnego charakteru. Wewnątrz zaprojektowano czternaście przestronnych sal wystawowych, przystosowanych do ekspozycji różnorodnych zbiorów sztuki. Bogate dekoracje sgraffitowe nowego gmachu wykonał Otto Lessing, natomiast malarskie – Hermann Prell. W 1901 roku przed budynkiem odsłonięto pomnik konny cesarza Fryderyka III, co dodatkowo podkreślało prestiż instytucji.


Zbiory muzealne
Podstawą kolekcji muzealnej były zbiory Królewskiego Muzeum Sztuki i Starożytności (niem. Königliches Museum für Kunst und Altertümer), które od 1815 roku mieściło się w dawnym klasztorze augustianów na Wyspie Piaskowej we Wrocławiu. W pierwszych latach działalności Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych gromadzono przede wszystkim dzieła sztuki sakralnej oraz malarstwo niemieckie, w tym prace Lucasa Cranacha Starszego, Andreasa Achenbacha czy Adolpha von Menzela. W kolekcji znajdowały się również dzieła sztuki zachodnioeuropejskiej, takie jak obrazy Sandra Botticellego. Na początku XX wieku muzeum wzbogaciło się o dzieła nowoczesne, w tym prace Picassa i Van Gogha.

Losy Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych podczas wojny
Muzeum funkcjonowało przez większą część II wojny światowej, jednak w miarę nasilania się działań wojennych, eksponaty zaczęto stopniowo wywozić. Od 1943 roku zbiory były systematycznie ukrywane w ponad 80 lokalizacjach na terenie Śląska, aby uchronić je przed zniszczeniem. Bibliotekę muzealną przeniesiono natomiast do Instytutu Herdera w Marburgu. Podczas oblężenia Wrocławia (Festung Breslau) budynek został poważnie uszkodzony w wyniku bombardowań – dach uległ zniszczeniu, wnętrza zostały częściowo spalone, a okna pozbawione szyb. Na klatce schodowej zachowały się jednak kolorowe freski.
Muzeum na pocz. XX w. i w 1964 roku. Fot. Dolnośląskie Archiwum Cyfrowe i Knut Schjetne
Powojenna rzeczywistość
Po zakończeniu wojny siedzibę muzeum przeniesiono do dawnego gmachu Rejencji Śląskiej. Większość zbiorów uległa jednak rozproszeniu i zniszczeniu, m.in. w wyniku grabieży. Część ocalałych eksponatów trafiła do Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a najcenniejsze dzieła przeniesiono w 1946 roku do Muzeum Narodowego w Warszawie. Wśród nich znalazły się obrazy Sandra Botticellego („Madonna z Dzieciątkiem, Janem Chrzcicielem i aniołem”), Lucasa Cranacha Starszego („Adam i Ewa”), Jakuba Beinharta („Święty Łukasz malujący wizerunek Marii”), a także Pietà z Lubiąża, Poliptyk Zwiastowania z Jednorożcem oraz Piękna Madonna z Wrocławia.






Rozbiórka i upamiętnienie
Choć pojawiały się głosy, że budynek muzeum można i warto uratować, władze PRL podjęły decyzję o jego rozbiórce. W 1964 roku ruiny zostały ostatecznie usunięte, a na ich miejscu w 1969 roku powstała Szkoła Podstawowa nr 67. Do dziś jednak o dawnym gmachu przypominają nazwy, takie jak ul. Muzealna i plac Muzealny.
Budynek w 1896 i to samo miejsce dziś. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Google Maps
Budynek w 1913 i to samo miejsce dziś. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Google Maps
Dziedzictwo Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych
Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych było instytucją, która przez lata kształtowała życie kulturalne Wrocławia. Choć fizycznie nie istnieje, jego dziedzictwo przetrwało w ocalałych zbiorach, które znajdują się dziś w najważniejszych polskich muzeach.
Źródło: miejscawewroclawiu.pl, wroclaw.pl
Czytaj też: Wrocław | Historia | Miasto | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie