Grób Nieznanego Żołnierza: sto lat narodowego symbolu

Dzisiaj mija dokładnie sto lat od momentu, kiedy odsłonięto Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Właśnie 2 listopada 1925 roku trumna z ciałem bezimiennego obrońcy ojczyzny, którą sprowadzono z wówczas polskiego Lwowa, została złożona w grobowcu pod arkadami pałacu Saskiego. Od tamtej chwili to wyjątkowe miejsce jest uznawane za jedno z najważniejszych miejsc-symboli pamięci narodowej w Polsce.

Grób Nieznanego Żołnierza – idea

Koncepcja stworzenia symbolicznego grobu poświęconego nieznanemu żołnierzowi zrodziła się po I wojnie światowej we Francji, gdzie w 1920 roku w Paryżu powstało pierwsze tego typu miejsce. W Polsce inicjatywy upamiętnienia bezimiennych bohaterów pojawiły się w 1921 roku, a ostateczna decyzja o budowie grobu zapadła cztery lata później. Wybrano lokalizację pod kolumnadą pałacu Saskiego, w centralnym punkcie stolicy. Celem przedsięwzięcia było oddanie czci wszystkim, którzy zginęli w walce o wolność Polski.

Grób Nieznanego Żołnierza w roku 1929. Fot. Polona

Grób Nieznanego Żołnierza – wybór miejsca i bohatera ze Lwowa

Pierwszą tablicę ku czci nieznanych żołnierzy mieszkańcy Warszawy umieścili przy pomniku księcia Józefa Poniatowskiego, który stał przed pałacem Saskim. To właśnie ten gest przesądził o lokalizacji przyszłego grobu. Miejsce ekshumacji wybrano drogą losowania spośród 15 pól bitewnych z lat 1918–1920. Los wskazał Cmentarz Orląt Lwowskich. 29 października 1925 roku wydobyto tam trzy trumny, a do złożenia w grobie w Warszawie wybrano szczątki czternastoletniego szeregowca w maciejówce (charakterystycznej czapce). Decyzję podjęła Jadwiga Zarugiewiczowa, matka żołnierza poległego pod Zadwórzem. 1 listopada 1925 roku trumna została przewieziona do Warszawy i uroczyście odprowadzona do archikatedry św. Jana, gdzie odbyło się nabożeństwo. Następnego dnia ciało spoczęło w grobowcu pod arkadami pałacu Saskiego. Obok trumny umieszczono urny z ziemią z pól bitewnych i zapalono wieczny znicz.

„Kim jesteś Ty? Nie wiem. Gdzie dom Twój rodzinny? Nie wiem. Kto Twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość Twoja w tem, żeś nieznany” – te słowa wypowiedział ks. prałat Antoni Szlagowski w dzień Zaduszny – 2 listopada 1925 r. podczas Mszy św. w archikatedrze św. Jana w Warszawie w związku z przybyciem do stolicy trumny, w której spoczywało ciało Nieznanego Żołnierza.

Pałac Saski – dawna królewska rezydencja

Pałac Saski powstał po 1661 roku jako barokowa rezydencja z czterema wieżami. W następnych stuleciach wielokrotnie zmieniał właścicieli i przechodził przebudowy zgodne z ówczesnymi trendami i potrzebami jego lokatorów. Po śmierci Augusta III Sasa stracił status rezydencji królewskiej i został przekształcony w budynek użytkowy, gdzie działało m.in. Liceum Warszawskie. W XIX wieku właścicielem posiadłości stał się rosyjski kupiec Iwan Skwarcow, który zlecił przebudowę gmachu architektowi Adamowi Idźkowskiemu. W wyniku szeroko zakrojonych prac powstał niemal zupełnie nowy obiekt z dwoma skrzydłami połączonymi klasycystyczną kolumnadą w porządku korynckim, pod którą sto lat temu założono Grób Nieznanego Żołnierza.

Grób Nieznanego Żołnierza — Pałac Saski w czasie I wojny światowej. Fot. Polona

Zniszczenie pałacu Saskiego i planowana odbudowa

Pałac Saski przetrwał większość II wojny światowej bez większego szwanku, jednak pod koniec 1944 roku został wysadzony przez niemieckie oddziały. Z ruin ocalał jedynie fragment arkad z grobem. Zachowaną część odbudowano i 9 maja 1946 roku odbyło się ponowne, uroczyste odsłonięcie symbolicznego miejsca pochówku polskich żołnierzy – teraz jeszcze bardziej wymownego. W kolejnych latach dodawano następne tablice pamiątkowe, upamiętniające żołnierzy poległych w różnych konfliktach. Ostatnia została umieszczona w 2017 roku. Przed Grobem Nieznanego Żołnierza przez całą dobę czuwa warta honorowa żołnierzy Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego. W każdą niedzielę o godzinie 12.00 odbywa się uroczysta zmiana warty.

Odkrycia w piwnicach pałacu Saskiego

Podczas prac archeologicznych prowadzonych na terenie dawnego pałacu Saskiego, konkretniej w jego zachowanych piwnicach, udało się do tej pory odnaleźć tysiące zabytków i artefaktów z przeszłości. Wśród nich szczególne znaczenie mają dwie metalowe tarcze, które niegdyś zdobiły okratowanie Grobu Nieznanego Żołnierza. Przedstawiają awers i rewers krzyża Orderu Wojennego Virtuti Militari. Eksperci Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ustalili, że jedna z nich jest oryginałem, znajdującym się przy grobie już w dniu jego odsłonięcia, 2 listopada 1925 roku. Druga powstała po wojnie. Obydwa obiekty można oglądać w przeszklonym pawilonie na placu Piłsudskiego.

Relikty pałacu Saskiego, 2022. Fot. M. Sawiński

Odbudowa pałacu Saskiego

W Warszawie trwają obecnie przygotowania do odbudowy pałacu Saskiego, pałacu Brühla i trzech kamienic przy placu Piłsudskiego. Właściwe prace budowlane poprzedzają badania archeologiczne i analiza zachowanych elementów, a na tej podstawie został opracowany projekt architektoniczny, którego autorem jest pracownia autorstwa WXCA Group sp. z o.o. Zakończenie inwestycji planowane jest na 2030 rok, a jej koszt szacuje się na około 2,45 mld zł. Wybór generalnego wykonawcy ma nastąpić w 2027 roku. Całe przedsięwzięcie od początku wzbudza duże emocje. Zwolennicy wskazują na potrzebę przywrócenia historycznej zabudowy i domknięcia kompozycji placu, natomiast przeciwnicy zwracają uwagę na kwestie środowiskowe, takie jak planowana wycinka drzew, oraz na problem autentyczności nowej konstrukcji, która nie będzie oryginalnym zabytkiem, a jedynie jego rekonstrukcją. Wielu wskazuje także na znaczną ingerencję Skwarcowa, który zrobił z pałacu czynszową kamienicę, ja jego planowana forma ma się nijak do historii królewskiej rezydencji.

Grób Nieznanego Żołnierza ma sto lat

Grób Nieznanego Żołnierza od stu lat stanowi centralne miejsce pamięci o poległych za wolność naszej ojczyzny. To tutaj odbywają się państwowe i wojskowe uroczystości, a przedstawiciele władz oraz mieszkańcy oddają bohaterom nieustanny hołd. Pomimo upływu czasu, historycznych przemian i prób zatarcia pamięci o tym miejscu, grób wciąż symbolizuje ofiarę, odwagę i miłość do Polski.

Źródło: Pałac Saski, money.pl, noizz.pl

Czytaj też: Zabytek | Pałac | Historia | Warszawa | Ciekawostki

Pałac w latach 20. XX w. i to samo miejsce w 2022 roku. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne i whiteMAD/Mateusz Markowski