J.S. Dorton Arena to wielofunkcyjny obiekt położony w Raleigh w stanie Karolina Północna, na terenie North Carolina State Fair. Otwarcie areny nastąpiło w 1952 roku, a jej nowatorska konstrukcja autorstwa polskiego architekta Macieja Nowickiego, zyskała uznanie na całym świecie.
Głównym twórcą projektu był Maciej Nowicki, profesor z North Carolina State University, który zginął w katastrofie lotniczej jeszcze przed rozpoczęciem budowy areny. Ukończenie budynku nadzorował architekt William Henley Dietrick, który pozostał wierny oryginalnemu pomysłowi Nowickiego. Arena, mogąca pomieścić 7610 osób, wyróżnia się swoim charakterystycznym dachem w kształcie siodła, podtrzymywanym przez paraboliczne betonowe łuki, które wznoszą się na wysokość około 6 metrów nad ziemią. Co istotne, dach nie opiera się na zewnętrznych ścianach, co nadaje budynkowi niezwykły wygląd i lekkość. Zadaszenie, wsparte na stalowych linach, to pierwsza na świecie konstrukcja tego typu, co sprawia, że Dorton Arena jest przełomowym osiągnięciem inżynieryjnym w skali globalnej.
Budowa areny, rok 1951. Fot. Brazilian National Archives, Public domain, via Wikimedia Commons
Dorton Arena została wpisana do Krajowego Rejestru Miejsc Historycznych w 1973 roku, a w 2002 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Budownictwa uznało ją za Narodowy Zabytek Inżynierii Lądowej. Architektura areny była inspiracją dla późniejszych stadionów, takich jak Houston Astrodome i Louisiana Superdome. Początkowo nosząca nazwę „State Fair Arena”, w 1961 roku została zadedykowana dr. J.S. Dortonowi, byłemu kierownikowi North Carolina State Fair, który wniósł ogromny wkład w jego rozwój.
Dorton Arena przez dziesięciolecia była miejscem wielu wydarzeń sportowych. W latach 1991–1998 obiekt stanowił siedzibę dla drużyny hokejowej Raleigh IceCaps, grającej w lidze ECHL. Wcześniej, od 1969 do 1974 roku, rozgrywała tutaj swoje mecze Carolina Cougars – drużyna Amerykańskiego Stowarzyszenia Koszykówki (ABA). Zespół ten, trenowany przez legendarnego Larry’ego Browna, odegrał istotną rolę w historii amerykańskiej koszykówki. Arena była także popularnym miejscem dla wydarzeń zapaśniczych w latach 70. i 80., a jednym z najbardziej pamiętnych momentów było zwycięstwo Rowdy’ego Roddy’ego Pipera nad Ricem Flairem w walce o mistrzostwo National Wrestling Alliance w 1981 roku. Od 2016 roku Dorton Arena była miejscem rozgrywek dla drużyny futbolu halowego Triangle Torch. Choć zespół opuścił arenę w 2018 roku, obiekt nadal przyciąga sportowe wydarzenia.
Arena bywa również miejscem wielu koncertów, zwłaszcza podczas corocznych targów North Carolina State Fair. Choć początkowo budynek nie był przystosowany do tego typu wydarzeń, liczne modernizacje poprawiły akustykę, dzięki czemu Dorton Arena gościła występy wielu znanych artystów, takich jak Led Zeppelin, The Jackson 5, Bon Jovi czy Prince. Oprócz koncertów arena wykorzystywana jest do różnego rodzaju targów, konwencji oraz jako przestrzeń wystawiennicza. Jest także miejscem uroczystości ukończenia studiów przez studentów lokalnych uczelni.
Innowacyjny dach areny, wsparty na stalowych linach, stał się wzorem dla przyszłych projektów architektonicznych. Paraboliczne łuki betonowe nachylają się w taki sposób, że stają się niemal równoległe do podłoża, tworząc charakterystyczną bryłę budynku. Kable, rozciągnięte między łukami, stabilizują całą konstrukcję i nadają jej lekkości. To unikatowe rozwiązanie, zastosowane po raz pierwszy w architekturze, otworzyło nową erę w budowie wielkich obiektów. Dzięki swojej wyjątkowej konstrukcji i bogatej historii, J.S. Dorton Arena pozostaje jednym z najważniejszych symboli inżynieryjnych w Stanach Zjednoczonych. Choć technologia posunęła się naprzód, jej nowatorskie rozwiązania do dziś inspirują architektów na całym świecie.
Maciej Nowicki, znany także jako Matthew Nowicki, był wybitnym polskim architektem i rysownikiem, urodzonym 26 czerwca 1910 roku w Czycie na Syberii. Wraz z żoną Stanisławą Sandecką, Nowicki zdobył uznanie za swoje umiejętności rysunkowe oraz wspólnie projektowane budynki, takie jak modernistyczny Dom Wycieczkowy w Augustowie. Po wojnie, Nowicki wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie został tymczasowym szefem Wydziału Architektury na North Carolina State University. Jego najbardziej znanym projektem jest hala widowiskowo-sportowa J.S. Dorton Arena w Raleigh. Budynek stanowi przełom w nowoczesnej architekturze dzięki zastosowaniu unikalnych technologii.
Maciej Nowicki zginął tragicznie 31 sierpnia 1950 roku w katastrofie lotniczej nad Pustynią Libijską podczas powrotu z Indii, gdzie projektował miasto Czandigarh, w oparciu o wcześniejszy plan stworzony przez Le Corbusiera. Pomimo przedwczesnej śmierci, jego dorobek pozostaje istotnym wkładem w historię światowej architektury.
Źródło: ncagr.gov, raleighhistoric.org
Czytaj też: Architektura | Modernizm | Historia | Stany Zjednoczone | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
