W pierwszej połowie XVI wieku w centrum Szczecina powstała jedna z najbardziej reprezentacyjnych siedzib mieszczańskich na całym Pomorzu. Obiekt przetrwał setki lat, świadcząc o dawnej potędze i wpływach rodziny Loitzów, która wzniosła budynek. Kamienicy nie zdołała zniszczyć także hekatomba II wojny światowej, która przetoczyła się przez Szczecin niczym buldożer. Dziś gotycka rezydencja znajduje się w czołówce najbardziej znanych i najcenniejszych zabytków miasta.
Rezydencja bogatego rodu
Budowę kamienicy rozpoczęto z inicjatywy wpływowego i majętnego Hansa II Loitza, którego rodzina odegrała znaczącą rolę w gospodarczym i politycznym życiu ówczesnego miasta. Loitzowie posiadali rozległe kontakty handlowe, prowadzili jeden z największych banków w regionie, a ich majątek i prestiż sięgały daleko poza granice Pomorza.
Architektura z rozmachem
Rezydencja powstała na miejscu starszej zabudowy, pochodzącej prawdopodobnie z XV wieku. Nowa siedziba rodu została ukończona w 1547 roku. Wybudowano ją z niesłychanym rozmachem, świadczącym o aspiracjach i pozycji Loitzów. Forma i skala kamienicy nawiązywały do pobliskiego Zamku Książąt Pomorskich, który właśnie przechodził rozbudowę. Usytuowana została na niewielkiej działce opadającej w kierunku Odry i charakteryzowała się asymetryczną bryłą oraz reprezentacyjną wieżą klatki schodowej. Budynek wzniesiono z cegły, z tynkowanymi elewacjami, pokrytymi maswerkową dekoracją typową dla późnogotyckiej architektury Pomorza.
Kamienica Loitzów z fasadą pełną detali
Elewacja frontowa od strony ulicy Kurkowej została ukształtowana na nowo po wojnie, z zachowaniem siedmioosiowego układu. Otwory okienne o kotarowych łukach grupowane są parami, a ich układ zróżnicowano między kondygnacjami. Charakterystyczne dla budynku są ukośne parapety i maswerki o motywach trójliści i oślich grzbietów. Na wysokości pierwszego piętra umieszczono kopię renesansowej płyty z przedstawieniem Nawrócenia św. Pawła. Oryginał tej rzeźby znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie.
Od rezydencji do Dworu Szwajcarskiego
Po śmierci elektora Joachima II w 1571 roku, który zaciągnął znaczne pożyczki u Loitzów, rodzina straciła wypłacalność. Niedługo później, po ogłoszeniu bankructwa, jej członkowie opuścili Szczecin i przenieśli się do Nowego Dworu Gdańskiego. Rodową rezydencję przejęli wówczas książęta pomorscy. Po upadku dynastii Gryfitów obiekt znalazł się w rękach szwedzkiego urzędnika Rosenhanda. W XVIII wieku kamienicę nabyła szwajcarska rodzina Dubendorfów. W tym czasie budynek zyskał nową funkcję jako popularna cukiernia, znana pod nazwą Dwór Szwajcarski.
Kamienica Loitzów w latach 20. XX w. i dziś. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Szczecinolog, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Kamienica Loitzów – zniszczenia i przemiany
Z biegiem lat rezydencja przechodziła modernizacje, tracąc swój pierwotny charakter. W XIX wieku przekształcono ją ostatecznie w kamienicę czynszową. W tym celu obiekt nadbudowano o dodatkową kondygnację, przemurowano okna i częściowo zasłonięto efektowną fasadę. Dom przetrwał w tym stanie do 1944 roku, kiedy podczas alianckich nalotów na ówcześnie niemiecki Stettin spłonęły jego wnętrza i dachy. Zachowały się jedynie mury zewnętrzne, wieża oraz sklepienia piwnic. Samo Stare Miasto zostało dosłownie zmiecione z powierzchni ziemi. Straty oszacowano na ponad 90%.
Powojenna odbudowa i nowa funkcja
Kamienica Loitzów należała do pierwszych zabytków, jakie odbudowano po wojnie w polskim już Szczecinie. W latach 1951–1955 przeprowadzono prace pod kierunkiem Pracowni Konserwacji Zabytków, w ramach których zrekonstruowano uszkodzone mury i dachy oraz zlikwidowano nadbudowane piętro, przywracając obiektowi pierwotne proporcje. Zrezygnowano natomiast z pełnej rekonstrukcji dekoracyjnych szczytów i hełmu wieży. Doszczętnie wypalone wnętrza domu zaaranżowano na potrzeby Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych. Do kompleksu włączono także dwa gotyckie spichrze, które połączono z głównym budynkiem. Początkowo elewacje odnowionego zabytku utrzymane były w białej kolorystyce. Dopiero po badaniach stratygraficznych z 2000 roku przywrócono ceglany odcień elewacji, zbliżony do pierwotnego wyglądu budynku.
Szczecińskie Stare Miasto w latach 30. XX w. i w 2020 roku. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Google Earth
Kamienica Loitzów jako dziedzictwo późnego gotyku
Zespół kamienicy wraz z połączonymi spichrzami stanowi dziś jeden z najcenniejszych przykładów mieszczańskiego budownictwa epoki późnego gotyku w regionie. Po wojnie, kiedy usunięto gruzy zrujnowanego Starego Miasta, obiekt stał samotnie pośród pustkowia. Z biegiem lat jego okolica była systematycznie uzupełniana nową zabudową, mniej lub bardziej udaną. Częściej, niestety, mniej. Obecnie kamienica Loitzów funkcjonuje jako siedziba Zespołu Szkół Sztuk Plastycznych, kontynuując tradycję miejsca o wysokim znaczeniu kulturowym i edukacyjnym.
źródło: zabytek.pl
Czytaj też: Renowacja | Historia | Miasto | Szczecin | Architektura w Polsce | Kamienica
