Dbałość o historyczne obiekty oraz ich rekonstrukcje to temat bardzo obszerny. W przeszłości dokonywano wielu imponujących inicjatyw, takich jak przesuwanie czy obracanie całych budynków, aby uchronić je przed wyburzeniem. Innym, nie mniej ciekawym przejawem ludzkiej pomysłowości i kreatywnego podejścia do ochrony zabytków jest kamienica Mikulskiego i jej fasada, której kopia została wkomponowana w pałac Staszica na ul. Nowy Świat w Warszawie. Dzięki tej operacji, część efektownego wystroju narożnika odwzorowano w innym budynku, jako wyjątkową pamiątkę po obiekcie, który przestał istnieć. To unikalny przykład adaptacji kopii fragmentu budynku w zupełnie nowym kontekście architektonicznym.
Kamienica Mikulskiego – efektowna architektura XIX wieku
Kamienica Wawrzyńca Mikulskiego, znana również jako późniejszy Bank Dyskontowy Warszawski, stanowiła ważny element okolicznej zabudowy placu Teatralnego. Mieszkalno-usługowy budynek powstał w 1828 roku według projektu słynnego włoskiego architekta Antonia Corazziego, który nadał mu klasycystyczny charakter, dobrze wpisujący się w kontekst. Trzypiętrowa konstrukcja, z charakterystycznym portykiem podtrzymywanym przez doryckie i jońskie kolumny, stanowiła efektowną oprawę północno-zachodniego narożnika reprezentacyjnego placu.
Kamienica Mikulskiego (Bank Dyskontowy Warszawski) w 1940 roku. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie
Wojenne zniszczenia i powojenne plany odbudowy
Kamienica Mikulskiego, znajdująca się na rogu ul. Senatorskiej i Bielańskiej, została poważnie uszkodzona podczas II wojny światowej. Po 1945 roku ocalały fragment fasady, obejmujący charakterystyczny portyk z doryckimi i jońskimi kolumnami, zabezpieczono z zamiarem rekonstrukcji budynku. W tym samym czasie trwała odbudowa pałacu Staszica, który także ucierpiał w czasie wojny. W ramach jego rozbudowy dodano nowe skrzydło, sięgające przebitej ul. Świętokrzyskiej. Dzięki inicjatywie Piotra Biegańskiego, który kierował pracami, dorycko-joński portyk został odwzorowany na jednej z elewacji pałacowego dziedzińca. Fasada doskonale pasowała do charakteru budynku, którego autorem był także sam Corazzi. Tymczasem w 1950 i 1953 roku rozpisano konkursy na zagospodarowanie placu Teatralnego, w których uwzględniano możliwość rekonstrukcji kamienicy Mikulskiego. W obliczu nowych koncepcji urbanistycznych i zmian politycznych, zapadła jednak decyzja o rozbiórce ruin. Samo wyburzenie miało miejsce w 1962 roku. Na ich miejscu powstało nowe osiedle mieszkaniowe i modernistyczny pawilon.
Drugie życie fasady w pałacu Staszica
Pałac Staszica, wzniesiony w latach 1820–1823, również według projektu Corazziego, pierwotnie służył Królewskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk. W 1890 powzięto decyzję, by w pałacu umieścić internat i gimnazjum męskie, a wraz z nimi cerkiew św. Tatiany Rzymianki. Obiekt przebudowano wówczas w stylu bizantyjsko-rosyjskim, z elewacją pokrytą kolorowymi kafelkami i zwieńczoną cebulastym hełmem. Po odzyskaniu niepodległości gmachowi przywrócono klasycystyczny wygląd i dawny układ wnętrz. Razem z II wojną światową przyszły znaczne uszkodzenia obiektu, a po jej zakończeniu podjęto decyzję o odbudowie i rozbudowie pałacu w duchu architektury Corazziego. W jej ramach wykonano także kopię fasady kamienicy Mikulskiego.
Kamienica Mikulskiego w 1940 roku i kopia fasady na dziedzińcu pałacu Staszica dziś. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Kamienica Mikulskiego – plany rekonstrukcji
Choć fasada Mikulskiego została odtworzona w nowym miejscu, to sama kamienica wciąż pozostaje obiektem zainteresowania architektów i urbanistów. W 1998 roku Gabriel Lisowski przedstawił koncepcję jej rekonstrukcji wraz z budową nowoczesnego biurowca i teatru muzycznego w podziemiach. Kolejne plany odtworzenia budynku pojawiły się w 2007 i 2012 roku – tym razem także w wersji biurowca, ale te nie wymagałyby wyburzenia istniejącego bloku mieszkalnego, a jedynie powojennego pawilonu. Do dziś jednak żadna z tych koncepcji nie doczekała się realizacji.
Dziedzictwo architektoniczne Warszawy
Historia fasady kamienicy Mikulskiego to przykład niezwykłej dbałości o dziedzictwo architektoniczne i adaptacji jego elementów w nowych kontekstach. To także opowieść o burzliwych losach Warszawy, gdzie historia i nowoczesność splatają się w jedno. Choć sama kamienica nie przetrwała, jej odtworzoną fasadę wciąż można podziwiać jako integralną część pałacu Staszica, przypominającą o wspaniałej architekturze przedwojennej Warszawy.
Źródło: warszawa1939.pl, whu.org.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Ciekawostki | Warszawa | Zabytek | Historia | Pałac
Kamienica Mikulskiego (Bank Dyskontowy Warszawski) w 1940 i to samo miejsce dziś. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Boczna elewacja od strony ul. Senatorskiej w 1942 roku i to samo miejsce dzisiaj. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Fasada pałacu Staszica w 1945 i 2022 roku. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Ul. Nowy Świat i odbudowa pałacu Staszica w 1950 roku oraz to samo miejsce w 2025 roku. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe i WhiteMAD/Mateusz Markowski
