Żydzi pojawili się w Koninie około 1397 roku. Byli częścią konińskiej społeczności przez wieki, uczestnicząc aktywnie w rozwoju miasta. Kres ich istnienia nastąpił wraz z zajęciem Konina przez Niemców, co miało miejsce już we wrześniu 1939 roku. Zostali poddali natychmiastowym represjom – ich dobra materialne zniszczono lub zarekwirowano, a ludzi umieszczono w gettach. Następnie w lasach pod miastem dokonywano egzekucji mężczyzn, kobiety i dzieci – żydowskich mieszkańców Konina i okolic, których chowano w masowych grobach. Większość spośród ponad dwóch tysięcy przedwojennych mieszkańców Konina pochodzenia żydowskiego została wymordowana. Niewielka część z nich przeżyła, ale na powrót do rodzinnego miasta zdecydowało się zaledwie kilka osób. Żydowska społeczność miasta przestała istnieć, lecz pozostał po niej ważny symbol, który trwa do dziś – konińska synagoga.
Została wzniesiona na miejscu starej, drewnianej budowli z XVIII w. Dom modlitwy starozakonnych w 1818 roku znajdował się w fatalnym stanie, toteż Starsi Synagogi podjęli starania o wzniesienie nowego, murowanego budynku. Przygotowania do budowy trwały wiele lat i napotykały liczne problemy. Ostatecznie synagoga stanęła w 1830 roku przy nowo wytyczonej ulicy, którą nazwano Bożniczą. Do budowy wykorzystano między innymi materiał ze zrujnowanego konińskiego zamku z czasów Kazimierza Wielkiego. W latach 1878–1883 przeprowadzono prace remontowe, podczas których dodano orientalną dekorację elewacji, słupy bimy, sklepienie oraz dobudowano dwukondygnacyjne pomieszczenie, w którym umieszczono na piętrze babiniec, a na parterze przedsionek.
Podczas II wojny światowej, w październiku 1939 roku, hitlerowcy zdewastowali synagogę, w której następnie urządzili magazyn. Większość mebli i wszystkie księgi spalono na stosie. Po wojnie budynek przez wiele lat stał opuszczony. W latach 80. XX w. przeprowadzono gruntowny remont, podczas którego konińska synagoga odzyskała częściowo swój dawny wygląd. Odtworzono pierwotny układ wewnętrzny oraz malowidła ścienne, restaurowane w 1987 roku na podstawie zachowanych resztek na ścianie wschodniej i na filarach bimy. Po remoncie bożnicę przeznaczono na siedzibę ówczesnej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej. Tuż obok synagogi, zwanej wielką, wzniesiono również inne obiekty sakralne gminy żydowskiej. Jeszcze do niedawna mogliśmy zobaczyć zbudowany około 1870 roku i przebudowany w latach powojennych dom modlitwy i studiów talmudycznych, stojący u zbiegu obecnych ulic Mickiewicza i Obrońców Westerplatte. Tuż obok stoi także mykwa (rytualna łaźnia), w której przez lata funkcjonowała piekarnia, następnie wytwórnia ciast, a po sprzedaży prywatnej osobie mieści obiekt handlowy.
Mykwa, mieszcząca obecnie obiekt handlowy.
Na początku lat 90. XX w. synagoga i dom modlitwy trafiły do prawowitego spadkobiercy konińskiej gminy żydowskiej. W 2011 roku budynki zostały sprzedane prywatnemu przedsiębiorcy, który latem 2016 roku w ciągu jednego dnia zrównał z ziemią dawny dom studiów religijnych… Sprawa wywołała ogromne oburzenie, protestowali mieszkańcy miasta i obrońcy zabytków z całej Polski.
Osobą, którą wydała pozwolenie na rozbiórkę był Janusz T. – kierownik Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Koninie. Mężczyzna próbował tłumaczyć, że budynek był „atrapą” i nie miał wartości zabytkowej, jednak to nikogo nie przekonało. Wkrótce stracił stanowisko, a w 2019 roku został skazany na rok pozbawienia wolności w zawieszeniu, grzywnę i czteroletni zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach związanych z ochroną zabytków. Niestety, to nie przywróciło budynku na jego miejsce.
Rok 2016, wyburzanie domu studiów religijnych… (Źródło: lm.pl)
Pozostałości po budynku.
Szkoła talmudyczna (daw. synagoga) w czasach przedwojennych i to samo miejsce obecnie.
Budynek przed wyburzeniem i to samo miejsce obecnie.
Widok na oba budynki, lata 20. XX w. i współczesne.
W 2020 roku miastu udało się pozyskać budynek synagogi i plac po domu studiów religijnych na zasadzie zamiany za inną działkę. Istnieją ambitne plany na zaadaptowanie i godne wykorzystanie tego terenu. W planach jest przeznaczenie jej na funkcje kulturalne i biblioteczne, z naciskiem na biblioteczne, natomiast plac po zburzonym domu studiów religijnych najprawdopodobniej zostanie przeznaczony na lokale użytkowe, w tym kawiarnię lub restaurację z kuchnią żydowską. Władze miasta, mające poparcie mieszkańców, szukają funduszy na remont. Obecnie na miejscu barbarzyńsko wyburzonego domu studiów religijnych znajduje się trawnik, a bożnica stoi opuszczona. Nie wpływa to dobrze na jej stan, gdyż pojawiły się pierwsze próby włamań i dewastacji budynku.
Spodobał Ci się ten temat? Zachęcamy do zapoznania się z naszymi innymi artykułami na temat polskich synagog:
- NOWA SYNAGOGA W POZNANIU. ARCHITEKTONICZNA PERŁA, KTÓRA UTRACIŁA BLASK.
- WIELKA SYNAGOGA W WARSZAWIE. DZIEJE JEDNEJ Z NAJWSPANIALSZYCH POLSKICH BUDOWLI XIX WIEKU.
Czytaj też: Zabytek | Architektura
Temat: Konińska synagoga – perełka wśród zabytków miasta.
Źródła: konin.pl, lm.pl, konin.naszemiasto.pl, sztetl.org.pl, jewish.pl
