Kościół ewangelicko-reformowany w Warszawie to znakomity przykład neogotyckiej architektury sakralnej. Budynek zaprojektowany przez znanego architekta Adolfa Loewe jest również ważnym elementem historii Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Polsce. Obiekt znajduje się przy al. Solidarności 74 na warszawskim Muranowie i pełni funkcję parafialną dla stołecznej parafii.
Społeczność kalwinistów była aktywna w Warszawie już od XVI wieku, pomimo że od 1525 roku na Mazowszu obowiązywał dekret Janusza III, księcia mazowieckiego, zakazujący innowiercom osiedlania się i budowy własnych świątyń. Warszawscy ewangelicy musieli praktykować swoją wiarę w ukryciu aż do zniesienia restrykcji przez traktat warszawski w 1768 roku. Dopiero wtedy możliwe stało się oficjalne utworzenie warszawskiej parafii ewangelicko-reformowanej, co nastąpiło w 1776 roku na terenie jurydyki Leszno.
Rok 1880. Fot. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=58896, Tygodnik Illustrowany. 1880, Seria 3, T. 10 nr 254, s. 289
Budowę obecnego kościoła rozpoczął pastor Józef Spleszyński w 1866 roku w sąsiedztwie dotychczasowego zboru. Projekt budynku sporządził członek parafii, architekt Adolf Loewe. Ze względu na brak funduszy, budowa trwała czternaście lat. Parafianie musieli zaciągnąć dodatkową pożyczkę, aby sfinalizować prace budowlane. 24 października 1880 roku ukończony kościół został poświęcony przez Augusta Karola Diehla. Muranowski kościół jest budynkiem wzniesionym z cegły i otynkowanym, mającym formę trójnawowej hali na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium. Fasada kościoła jest trójosiowa z centralną wieżą o wysokości około 60 metrów, zwieńczoną charakterystycznym ażurowym hełmem o konstrukcji stalowej. Kształt wieży wzorowany jest na gotyckiej katedrze Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim, uznawanej za jedną z najpiękniejszych wież kościelnych na świecie.
We wnętrzu kościoła znajdują się empory nad nawami bocznymi, wsparte na kolumnach na rzucie czteroliścia. Kolumny te kontynuowane są w partii empor, z balustradą w formie ażurowych łuków z motywem rozety. Przez całe wnętrze, na wysokości empory, przebiega fryz z motywem czteroliścia wpisanego w koło. Szczególną uwagę zwracają 24-głosowe organy śląskiej firmy Schlag und Söhne ze Świdnicy, wybudowane w 1900 roku, oraz oryginalne elementy wystroju, takie jak neogotycka drewniana chrzcielnica, zabytkowe organy, ławki i stolarka drzwiowa. Warto również wspomnieć o tablicach poświęconych pamięci Jana Łaskiego i Mikołaja Reja.
Kościół na pocz. XX w. i współcześnie. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Przy parafii działały liczne instytucje charytatywne, takie jak szkoła elementarna, przytułek dla sierot oraz dom starców i kalek. Okres największego rozwoju parafii przypada na dwudziestolecie międzywojenne, kiedy to powstały Stowarzyszenie Młodzieży i Koło Misji Wewnętrznej, wydawano czasopismo „Jednota” oraz organizowano zebrania biblijne.
W czasie II wojny światowej kościół i zabudowania parafialne stanowiły tzw. enklawę ewangelicką w rejonie getta. Obiekt był punktem pomocy dla ludności żydowskiej. W 1944 roku kościół został poważnie uszkodzony, m.in. spłonęło prezbiterium z drewnianą neogotycką amboną, a wieża została silnie ostrzelana. Po 1945 roku niewielka grupa ocalałych parafian przystąpiła do odbudowy zniszczeń. Pierwsze nabożeństwa odbywały się w kaplicy udostępnionej przez metodystów przy pl. Zbawiciela. Remontowany etapami kościół służył także warszawskim luteranom, których świątynia na pl. Małachowskiego spłonęła we wrześniu 1939 roku. Budynek jest jednym z niewielu w okolicy, które przetrwały wojnę i stoją do dziś.
Dziś kościół ewangelicko-reformowany w Warszawie jest nie tylko miejscem kultu, ale także cennym zabytkiem architektury. Obiekt jest dostępny przed i po nabożeństwach oraz koncertach organowych. Świątynia stanowi przykład, jak architektura sakralna może odzwierciedlać zarówno głęboką wiarę, jak i artystyczną wartość. Jej historia, sięgająca XVI wieku, jest świadectwem trwałości i zaangażowania warszawskiej społeczności ewangelickiej.
Źródło: zabytek.pl
Czytaj też: Architektura sakralna | Warszawa | Zabytek | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
