Kościół i szkoła w jednym według projektu Marka Grąbczewskiego

Wiara i Rozum. Kościół i szkoła jako generatory życia publicznego w krajobrazie współczesnego miasta – to tytuł pracy dyplomowej, którą przygotował Marek Grąbczewski. Młody architekt obronił tytuł na Politechnice Śląskiej. Promotorem jego pracy był dr inż. arch. Damian Radwański.

Na Odolanach, jednym z nowopowstałych warszawskich osiedli, toczy się spór pomiędzy mieszkańcami. Należącą do miasta działkę, znajdującą się na terenie osiedla, w formie rekompensaty przekazano Kościołowi Katolickiemu. Nosi się on z zamiarem budowy tam świątyni dla nowej społeczności. Wśród części mieszkańców Odolan taka decyzja wzbudziła jednak niezadowolenie. W ciągu dwóch lat grupa ta zorganizowała kilka akcji mających na celu zablokowanie budowy i zmianę przeznaczenia terenu na edukacyjny. Za obydwiema stronami przemawiają mocne argumenty: osiedle zamieszkiwane przez 15 tys. osób potrzebuje zarówno kościoła jak i szkoły.

Przyznanie kościołowi bądź szkole innej działki nie jest możliwe. Obszar Odolan do lat 90. był zdominowany przez przemysł i bardzo rozbudowaną infrastrukturę kolejową. W ciągu kilkunastu ostatnich lat teren ten stał się jednak obszarem bardzo intensywnej zabudowy mieszkaniowej. Poprzemysłowe tereny zostały podzielone i niemal w całości wyprzedane deweloperom. W efekcie nowe osiedle jest praktycznie pozbawione terenów i obiektów publicznych. Działka przy ul. Grodziskiej jest ostatnią wolną przestrzenią należącą do miasta, którą można przeznaczyć na cele publiczne.

Wobec istniejących uwarunkowań należy dokonać syntezy sprzecznych oczekiwań wobec działki na Odolanach – rozwiązaniem jest kompleks edukacyjno-sakralny, składającym się z kościoła i szkoły. Ponieważ sprawa ta dotyka bardzo wrażliwych kwestii światopoglądowych i budzi duże emocje, należy zadbać o to, aby żadna ze stron nie poczuła się dyskryminowana. Obydwie grupy są ważne i należy im się podmiotowe traktowanie. Na działce powinny powstać więc dwa osobne obiekty – w pełni funkcjonalna szkoła i kościół. Dowodząc możliwości koegzystencji można rozwiązać spór, który podzielił społeczność.

Kościół i szkoła, mimo że rozdzielone, nie muszą  jednak stać w opozycji do siebie. Co więcej – ich współistnienie niesie ze sobą wiele korzyści, zarówno dla siebie nawzajem, jak i dla użytkujących je społeczności. Odolany cierpią na niedobór przestrzeni wspólnych i rekreacyjnych. Projekt powinien kompensować osiedlu brak tych przestrzeni, tworząc miejsce o potencjale gromadzenia ludzi, w którym będą mogli spędzać także czas wolny.

Równowaga i wzajemny szacunek pomiędzy kościołem a szkołą nie powinny się ograniczyć do podziału działki. Należy także znaleźć dla nich wyraz w architekturze projektowanych budynków. Zastosowanie takich samych gabarytów pozwoli zapobiec symbolicznej dominacji przestrzeni przez funkcję edukacyjną bądź sakralną. Podkreślimy w ten sposób egalitarność i demokratyczność założenia. Podstawą obydwu obiektów są więc kwadraty o wymiarach 50×50 metrów i wysokości wynoszącej 25 m. Pomiędzy obiektami powstanie trzeci kwadrat o tych samych wymiarach – plac, mogący służyć obydwu funkcjom przy wyjątkowych okazjach – ma on szansę stać się główną przestrzenią publiczną osiedla.

Zastosowanie jednakowych wymiarów ma także inną ważną zaletę. Podkreślając wzajemny szacunek pomiędzy obydwoma podmiotami, daje jednocześnie szansę by w tym pełniejszy sposób pokazać różnice pomiędzy nimi. Szkoła i kościół różnią się od siebie, nie tylko pod względem ideowym, ale wymagają też zupełnie innych przestrzeni.

Modułowość i powtarzalność to podstawowa cecha budynku szkolnego. Klasy nie powinny w sposób znaczący różnić się od siebie tak, aby zapewnić wszystkim dzieciom jednakowe, dogodne warunki do nauki. Jednocześnie przestrzeń szkoły, oprócz naukowej, pełni dla dzieci także rolę miejsca wspólnej zabawy – różnorodność i zastosowanie nieoczywistych rozwiązań przestrzennych również są tu wskazane. Szkoła jako instytucja publiczna zajmująca się edukacją powinna być podatna na ewentualne zmiany, które mogą być potrzebne w przyszłości, wynikające zarówno z nowych technologii jak i zmian administracyjnych. Obiekt szkolny powinien więc zawierać w sobie pewną powtarzalność, przy zachowaniu jednak sporego pola dla indywidualnych zmian, z możliwą partycypacją dzieci.

Pomieszczenia występujące w zespole sakralnym charakteryzuje duża różnorodność – mamy tam zarówno rozległą główną przestrzeń świątyni i wysokie wieże, jak i niewielkie pomieszczenia mieszkalne, przeznaczone na działalność charytatywną i edukacyjną, a także kaplice i parafialne sale zebrań. Różnorodny charakter przestrzeni kościoła łączy się ze stałością ich przeznaczenia. Niezależnie od ewentualnych zmian liturgicznych, wnętrze świątyni powinno spełniać zawsze tę samą rolę – miejsca gromadzenia się wiernych i modlitwy i wspólnego sprawowania ofiary. Odpowiednią zasadą jest tu stworzenie zespołu zróżnicowanych, ale niezmiennych przestrzeni, oddzielonych od siebie tak, aby nie przeszkadzać sobie nawzajem.

Czytaj też: Urbanistyka | Warszawa | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie

źródło: Marek Grąbczewski