Ewangelicki Kościół Marii Panny (niem. Liebfrauenkirche, Kirche zu Unser Lieben Frauen) w Legnicy, znany również jako Kościół Mariacki (niem. Marienkirche) lub Kościół Niski (niem. Niederkirche), to jeden z najstarszych i najważniejszych zabytków sakralnych na Dolnym Śląsku. Jego historia sięga XII wieku, a budynek jest świadectwem bogatej przeszłości Legnicy oraz dynamicznych zmian, jakie zachodziły w tym regionie na przestrzeni wieków.
Początki budowy kościoła sięgają drugiej połowy XII wieku. Według niemieckich historyków, inicjatorem powstania był Bolesław Wysoki, który prawdopodobnie zlecił budowę jednonawowego, drewnianego kościoła. W 1192 roku na jego miejscu wzniesiono kamienny obiekt. W tej świątyni modliła się m.in. św. Jadwiga Śląska oraz książę Henryk II Pobożny przed bitwą pod Legnicą. Kościół kilkakrotnie ulegał zniszczeniom i był odbudowywany. Po pożarze w 1338 roku, świątynię odbudowano i przekształcono w trójnawową bazylikę. Kolejne rozbudowy miały miejsce w XV wieku, w tym budowa chóru i podwyższenie południowej wieży.
Kościół Panny Marii w Legnicy na akwareli z 1822 r. Źródło: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa
W czasie wojen napoleońskich w 1813 roku, kościół został przekształcony w szpital, co spowodowało znaczne zniszczenia. Po renowacji, ponownie poświęcono go w 1815 roku. Kolejne straty przyniósł pożar w 1822 roku. Odbudowa w latach 1824-1829 nadała mu obecny, halowy charakter. W 1905 roku rozpoczęto kolejną przebudowę według planu Oskara Hossefelda. Zmodernizowano wnętrze, dodano m.in. lożę książęcą, emporę organową oraz nowe witraże. Prace ukończono w 1906 roku. Rozległe roboty objęły także wieże, dach oraz południowe kaplice.
8 maja 1945 roku wojska radzieckie postanowiły w ramach świętowania zwycięstwa nad III Rzeszą urządzić sobie tak zwane „Ognie zwycięstwa”. Nietknięte dotąd zniszczeniami, bezcenne legnickie Stare Miasto stanęło w obliczu ogromnej tragedii. „Ognie zwycięstwa” polegały na wrzucaniu płonących kanistrów z benzyną lub granatów do wybranych, często najcenniejszych budynków. W ten sposób podpalono zabytkowe serce miasta. Największe zniszczenia odnotowano w okolicach rynku. Zniszczone zostały tam m.in. liczne dzieła renesansu i baroku mieszczańskiego. Reszty destrukcji dokonano już po wojnie, kiedy postanowiono wyburzyć ocalałe kamienice i inne zabytki. Kościół Marii Panny, stojący w granicach Starego Miasta, szczęśliwie uniknął zagłady.
Kościół zbudowany jest z cegły, a jego fundamenty oraz elementy wzmacniające wykonane są z piaskowca. Ma formę trójnawowej hali o długości 50,50 m i szerokości 20 m, z dwiema wieżami o wysokości 62 m. Wieże są zakończone szpiczastymi hełmami. Wnętrze świątyni charakteryzuje się sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Filary, o przekroju ośmioboków, są udekorowane geometrycznymi wzorami o stylizacji „mauretańskiej”. Prezbiterium zdobi neogotycki ołtarz z 1906 roku, z centralnym obrazem „Pokłon pasterzy” z 1770 roku. Witraże, które powstały w latach 1902-1908, przedstawiają sceny religijne i historyczne, m.in. nawrócenie apostoła Pawła i chrzest Jezusa. W ściany kościoła wmurowanych zostało kilka renesansowych i barokowych piaskowcowych epitafiów.
Kościół posiada bogatą historię związaną z organami. Pierwsze wzmianki o ich użytkowaniu pochodzą z 1414 roku. Współczesne organy, zbudowane przez Friedricha Weigla w 1914 roku, mają dyspozycję romantyczną i były wielokrotnie remontowane, ostatnio w latach 70. XX w.
Kościół Marii Panny był świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych. Od czasów Reformacji, kiedy to w 1524 roku książę Fryderyk II Legnicki ogłosił luteranizm religią państwową, świątynia służyła społeczności ewangelickiej. Po II wojnie światowej, mimo trudnych warunków, kościół nadal pełnił swoją funkcję religijną. Dziś odbywają się w nim nabożeństwa zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. Regularnie prowadzone są remonty i niezbędne naprawy, które pozwalają utrzymać bezcenny zabytek w dobrej kondycji.
Źródło: legnica.luteranie.pl, historykon.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Architektura sakralna | Zabytek | Historia | Podróże
