Kościół przy placu Teatralnym, którego patronami są św. Brat Albert i św. Andrzej Apostoł, jest jednym z tych miejsc w Warszawie, których losy odzwierciedlają dramatyczne dzieje miasta. Świątynia została bardzo poważnie uszkodzona w czasie II wojny światowej i przez kolejne lata pozostawała w ruinie, by w 1953 roku zostać całkowicie rozebrana na polecenie władz. Pod koniec XX wieku nastąpił jednak przełom – w ramach rekonstrukcji północnej pierzei placu Teatralnego zdecydowano się na odbudowę kościoła. Dzięki determinacji konserwatorów, architektów i wiernych, w 1999 roku świątynia powróciła na swoje miejsce.
Kościół przy placu Teatralnym – historia świątyni
Kościół św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła, znajdujący się przy ulicy Senatorskiej 18B w Warszawie, jest ważnym elementem historycznego krajobrazu stolicy. Jego historia sięga XVII wieku, kiedy jezuici wznieśli w tym miejscu niewielką świątynię pod wezwaniem Świętego Krzyża. W XVIII wieku na jej miejscu powstał kościół pw. św. Andrzeja, wokół którego rozwinął się kompleks zabudowań zakonnych panien kanoniczek. W XIX wieku nastąpiła istotna przebudowa kościoła w duchu klasycyzmu. Za projekt odpowiadał znakomity architekt Chrystian Piotr Aigner, którego wizja przekształciła budynek w elegancki i harmonijny obiekt, wpisujący się w reprezentacyjną architekturę placu Teatralnego.
Kościół przy placu Teatralnym w dzień targowy, koniec XIX w. Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie
Zniszczenie w czasie wojny i decyzja o rozbiórce
Podczas II wojny światowej kościół pełnił ważną funkcję jako schronienie i powstańczy szpital. Niestety, w wyniku działań wojennych oraz celowego niszczenia miasta przez niemieckie oddziały, budynek doznał poważnych uszkodzeń, m.in. części fasady i kolumnowego portyku nad wejściem. Pomimo zniszczeń, w powojennych latach świątynia nadal służyła wiernym i planowano jej odbudowę. Nabożeństwa odprawiano aż do 1953 roku, kiedy to komunistyczne władze podjęły jednak decyzję o rozbiórce. Usunięto wówczas niemal całą północną pierzeję placu Teatralnego. Częściowo na jej miejscu wzniesiono bloki mieszkalne, natomiast reszta terenu przez lata pozostawała skwerem, gdzie ustawiono pomnik Bohaterów Warszawy – Warszawską Nike.
Kościół przy placu Teatralnym – odbudowa świątyni
Pod koniec lat 90. XX wieku nastąpił przełom. W ramach rekonstrukcji północnej pierzei placu Teatralnego zaplanowano odbudowę zarówno pałacu Jabłonowskich, dwóch kamienic, jak i kościoła. O historii pałacu pisaliśmy TUTAJ. Kamień węgielny pod świątynię położono w 1998 roku, a już 13 czerwca 1999 roku poświęcił ją papież Jan Paweł II. Uroczysta konsekracja nastąpiła kilka miesięcy później. Przewodniczył jej kardynał Józef Glemp. Pomnik Bohaterów Warszawy, który kolidował z inwestycją, przeniesiono w okolice trasy W-Z.
Bloki przy placu Teatralnym w 1966 roku i to samo miejsce dziś. Źródło: „Warszawskie osiedla ZOR”, Warszawa 1968 i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Projekt rekonstrukcji, opracowany przez pracownię „Projekt”, wiernie nawiązywał do klasycystycznej fasady autorstwa Aignera z początku XIX wieku. Ze względu na istniejący blok mieszkalny przy ulicy Daniłowiczowskiej, odbudowany kościół został skrócony. W 2004 roku tympanon nad wejściem wzbogaciła płaskorzeźba przedstawiająca Ducha Świętego w postaci gołębicy, autorstwa prof. Gustawa Zemły. Po dekadach niebytu na plac Teatralny wróciły dawne zabudowania, choć rekonstrukcja odbyła się tylko częściowo i z uproszczeniami, co do dziś pozostaje tematem szerokiej debaty i krytyki.
Pożar kościoła św. Brata Alberta i św. Andrzeja Apostoła
W 2008 roku świątynia ponownie ucierpiała, tym razem w wyniku pożaru, który zniszczył wiele cennych dzieł sztuki. Wśród utraconych skarbów znalazł się obraz Sebastiana del Piomba „Chrystus w Ogrójcu”, który zdobił główny ołtarz. Po odbudowie wnętrze świątyni uzyskało obecny wystrój. Dziś kościół przy placu Teatralnym pozostaje zarówno ważnym miejscem kultu, jak i istotnym elementem architektonicznym i historycznym Warszawy. Jego burzliwe dzieje stanowią wyraz siły i determinacji mieszkańców stolicy w zachowaniu dziedzictwa kulturowego miasta.
Źródło: warszawa.fandom.com, rekonstrukcjeiodbudowy.pl
Czytaj też: Architektura sakralna | Warszawa | Zabytek | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
Kościół pod koniec XIX w. i dziś. Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Plac Teatralny na pocztówce z 1914 roku i to samo miejsce obecnie. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Widok na plac Teatralny w 1976 i 2024 roku. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i Google Earth
Plac Teatralny na pocz. lat 90. i obecnie. Źródło: mapa.um.warszawa.pl
