Miasto Lwów, którego początki sięgają średniowiecza, przez wieki było kwitnącym ośrodkiem administracyjnym, religijnym, kuturowym i handlowym. Udało mu się zachować niemal nietknięty średniowieczny układ miejski, w który szczególnie dobrze wpisują się ślady obecności różnych wspólnot etnicznych i religijnych. Kazimierz Wielki, podczas lokowania miasta na prawie magdeburskim w 1356 roku, dał prawo wszystkim mieszkańcom – Polakom, Rusinom, Ormianom, Żydom i Tatarom – do zachowania swojej religii, praw i obyczajów. Dzięki temu miasto aż do drugiej wojny światowej było wielokulturową mozaiką i siedzibą aż trzech arcybiskupstw – rzymskokatolickiego, prawosławnego i ormiańskiego. Lwów, wielokulturowa perła w ukraińskiej koronie skrywa wiele tajemnic.
Na Starym Mieście zobaczyć można budynki w stylu renesansowym, barokowym czy klasycystycznym. Po ogromnych pożarach, które nawiedziły miasto w latach 1527 i 1556 i je spustoszyły, Lwów stracił większość swej gotyckiej architektury. Na początku XX w. nastąpił rozkwit miasta. Wtedy to Lwów wzbogacił się o budynki w stylu secesyjnym, a w dwudziestoleciu międzywojennym wybudowano szereg budynków modernistycznych.
Stary Rynek, ok. 1920 roku.
Przechadzając się ulicami miasta można natrafić na wiele pamiątek z przedwojennych czasów, kiedy Lwów leżał w ówczesnych granicach Polski. Takie ślady przeszłości znajdują się praktycznie na każdej ulicy. Niektóre polskie ślady z biegiem lat znikają z lwowskich murów, inne zaś trafiają na ludzi dobrej woli, którzy przywracają im dawny blask i wyciągają polskie napisy spod tynków. Można też niekiedy natrafić na ślady pamiętające czasy okupacji niemieckiej, czy żyjącej tam społeczności żydowskiej.
Polskie napisy na lwowskich murach, tabliczkach, szyldach itd.
Niemieckie napisy, pozostałości po okupacji.
Napisy w języku jidysz, pozostałość po społeczności żydowskiej.
Panuje powszechne przekonanie, że miasto nie zostało zniszczone przez wojnę. Fakt, nikt nie toczył tam długich bitew a bombardowania były minimalne, dlatego większość miejskich budynków i pomników przetrwała w całości. Jednak mimo to, część miasta ucierpiała od bomb lotniczych, a niektóre zabytkowe budynki zniknęły. Po wybuchu drugiej wojny światowej Lwów znalazł się pod okupacją radziecką. Sowieci wprowadzili terror, dokonywali masowych aresztowań, mordów, wywózek, grabieży majątku. Celowo niszczyli polskie dziedzictwo narodowe i instytucje kulturalne. Wielu mieszkańców deportowano w głąb ZSRR, do Gułagów. 30 czerwca 1941 roku do miasta wkroczyły wojska niemieckie. W pierwszej kolejności dokonały one pogromu Żydów oraz przedstawicieli inteligencji – profesorów. W lipcu 1944 roku miasto ponownie zajęli Sowieci. Po zakończeniu działań wojennych polską ludność wysiedlono, zaś miasto znalazło się w granicach Związku Radzieckiego.
Główny dworzec kolejowy. Zdjęcie z 1939 r.
Dworzec na pocz. XX w. i obecnie.
Podczas 6 lat wojny miasto było trzykrotnie bombardowane. Po raz pierwszy we wrześniu 1939 roku, kiedy wojska niemieckie zbombardowały najważniejsze obiekty komunikacyjne i strategiczne Lwowa. Najpierw bomby spadły na lotnisko Sknyliv, dworce kolejowe (w tym Dworzec Główny), a następnie na pocztę i koszary. W czasie tych wydarzeń zniszczeniu uległo Seminarium Duchowne, które stało się przypadkowym celem.
Seminarium Ducha Świętego i kościół pod wezwaniem Ducha Świętego. Zdjęcie 1939-1941 r.
Po raz drugi bomby spadły na Lwów w czerwcu 1941 roku. Nalot ponownie rozpoczął się od zbombardowania lotniska Sknyliv, a następnie siły Luftwaffe wysłały swoje bombowce w kierunku centrum miasta. Bomby spadły na obecną Aleję Wolnego, Doroszenko i ul. Teatralną. Najcenniejsze budowle w tej okolicy, takie jak Opera czy Muzeum Narodowe cudem uniknęły zagłady. Część budynków odbudowano. Bombardowanie było znacznie większe niż w 1939 roku, ale na szczęście nadal stosuknowo niewielkie.
Zniszczone domy przy ulicy Doroszenki. Zdjęcie z 1941 r.
Zniszczony pasaż św. Mikołaja.
Po raz trzeci w czasie II wojny światowej na Lwów spadły bomby w 1944 roku. Tym razem jednak nie niemieckie, lecz sowieckie. Według niektórych źródeł bombardowania te były najintensywniejsze. Ponownie głównymi celami były obiekty strategiczne, takie jak lotnisko czy dworzec kolejowy. Ucierpiały również gmachy użyteczności publicznej, świątynie i wiele budynków mieszkalnych.
Ulica L. Sapiehy i zniszczone kino Grażyna. W tle uszkodzony kościół św. Elżbiety.
Miasto płonące po bombardowaniu, na pierwszym planie Katedra Łacińska.
Konsekwencje wojny były dotkliwe dla Lwowa. Mimo że nie zostało bardzo zniszczone, to wiele cennych budowli zniknęło z jego mapy. Proces odbudowy tych ocalałych trwał lata, a czasem i dziesięciolecia. Remonty i rekonstrukcje niektórych budynków, w tym sakralnych, celowo opóźniały władze sowieckie i przeprowadzano ją dopiero w czasach niepodległej Ukrainy. Część z nich wciąż czeka na odbudowę.
Po wcieleniu miasta do USRR część zabudowy została przebudowana w duchu socrealizmu, wprowadzono nowe nazewnictwo ulic, placów itd. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę większość nazw została ponownie zmieniona, przy czym przywrócono część nazw historycznych. Natomiast na lwowskich budynkach masowo zaczęły pojawiać się tablice upamiętniające ukraińskich działaczy, artystów, naukowców i polityków.
Plac Maracki i hotel George.
Stare Miasto we Lwowie zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO 5 grudnia 1998 roku, podczas 22. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Kioto, dzięki doskonałemu połączeniu architektonicznych i artystycznych tradycji środkowo-wschodniej Europy z wpływami włoskimi i niemieckimi, a także wzajemnym uzupełnianiu się żyjących tu niegdyś rozmaitych grup etnicznych. Grupy te, choć odmienne, to jednak wzajemnie od siebie zależne, zostawiły trwały ślad w pięknej i bogatej architekturze oraz charakterze Lwowa.
Na liście najczęściej odwiedzanych obiektów znajdują się m.in.:
___
Rynek, będący centralnym placem Lwowa. Plac ma kształt prostokątny i wymiary 142 x 129 m. Z każdego narożnika rynku wychodzą po dwie ulice. Część placu zajmował blok śródrynkowy, którego południową ścianę stanowił ratusz. Po zawaleniu się wieży ratuszowej w 1825 r. cały blok rozebrano i postawiono nowy ratusz. Dookoła rynku wznoszą się 44 kamienice prezentujące style od renesansu po modernizm. W czterech narożnikach rynku znajdują się studnie-fontanny z początku XIX w. dłuta prawdopodobnie Hartmana Witwera lub Schimsera.
Pierzeja południowa, po lewej Pałac Lubomirskich i Korniakta
___
Renesansowa kamienica Królewska, stojąca na lwowskim rynku pod nr 6, zbudowana w 1580 roku dla greckiego kupca Konstantego Korniakta, później w posiadaniu Jakuba Sobieskiego, a po jego śmierci — króla Jana III Sobieskiego, który przebudował ją na pałacową rezydencję z okazałymi komnatami i salą audiencjonalną.
Wejście zdobi bogaty portal. Wewnątrz znajduje się arkadowy dziedziniec (kamienicę zwano od przebudowy „Małym Wawelem”), a elewację wieńczy attyka, w której umieszczono figury przedstawiające postać króla w koronie i orszak zbrojnych rycerzy.
W kamienicy tej od roku 1908 do pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (1939 rok) mieściło się Muzeum Narodowe im. króla Jana III; od czasów ZSRR i niepodległej Ukrainy znajduje tutaj muzeum historyczne.
Kamienica Królewska, fasada.
Arkady na dziedzińcu kamienicy Królewskiej.
___
Czarna Kamienica (nazywana też Lorencowiczowską lub Anczowską od nazwisk pierwszych właścicieli) stojąca w Rynku pod nr 4, renesansowa, wzniesiona w latach 1588–1589 według projektu Piotra Barbona. Fasada kamienicy pokryta jest diamentową rustyką z piaskowca, który poczerniał ze starości lub – według innych źródeł – został pomalowany na czarno; stąd pochodzi nazwa kamienicy.
Czarna kamienica jest uważana za jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa mieszczańskiego z epoki renesansu w dawnej Polsce. W latach 1926-1940 mieściła Muzeum Historyczne Miasta Lwowa, w tym od 20 listopada 1938 roku Muzeum Historyczne Obrony Lwowa. Od 1940 roku mieści ukraińskie Muzeum Historyczne we Lwowie.
Czarna Kamienica, fasada.
___
Ratusz, stojący na Starym Rynku, wzniesiony w stylu klasycystycznym według projektu Józefa Markla i Franciszka Treschera. Pierwotny ratusz wybudowano przed 1381 rokiem w stylu gotyckim. 14 lipca 1826 roku ratuszowa wieża runęła, niszcząc znaczną część obiektu i grzebiąc pod swoimi gruzami 8 osób.
W latach 1827–1835 postawiono nowy ratusz. 2 listopada 1848 roku, w wyniku bombardowania Lwowa przez Austriaków, ratusz spłonął. Odbudowa trwała rok, nieznacznie zmieniając pierwotny projekt – usunięto z wieży kopułę. Przed I wojną światową planowano przebudować obiekt w stylu polskiego renesansu, jednak planów tych nie zrealizowano.
Ratusz, fasada zachodnia.
Rynek i ratusz w pierwszych dniach października 1918 r. oraz współcześnie.
___
Pałac Lubomirskich z 1763 roku, stojący przy lwowskim rynku, wybudowany dla Stanisława Lubomirskiego według projektu Jana de Witte. Po I rozbiorze Polski, w latach 1772–1826, pałac Lubomirskich zajmowali gubernatorzy Galicji. W 1895 roku pałac kupiło ukraińske Towarzystwo Proswita. Od 1975 mieści Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego we Lwowie.
Widok na pałac od strony Starego Rynku.
___
Kopiec Unii Lubelskiej na Wysokim Zamku, usypany z okazji 300. rocznicy zawarcia unii lubelskiej (1569). Wzniesiony dzięki inicjatywie i wkładowi finansowemu Franciszka Smolki. W dniu poświęcenia kamienia węgielnego – 11 sierpnia 1869 roku wśród uroczystego, manifestacyjnego nastroju sypano tam ziemię ze wszystkich stron Polski, a nawet z grobów: Mickiewicza, Słowackiego i gen. Kniaziewicza. Ziemię pod kopiec brano ze splantowanego szczytu wzgórza, a kamienie w pewnej części z zabytkowych ruin zamku obronnego.
Kopiec Unii Lubelskiej, lata przedwojenne.
___
Arsenał Królewski we Lwowie został zbudowany w sąsiedztwie wschodniego odcinka murów obronnych z inicjatywy króla Władysława IV Wazy (stąd jego nazwa) oraz hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego. Powstanie arsenału było podyktowane potrzebami militarnymi w związku ze zbliżającą się wojną z Turcją.
Po zajęciu Lwowa przez Austriaków w wyniku pierwszego rozbioru Polski i w następstwie reform józefińskich, przeprowadzonych przez cesarza Austrii Józefa II, w arsenale zamieszkali zakonnicy z likwidowanych zgromadzeń zakonnych.
W 1908 roku w budynku arsenału założono Archiwum Państwowe, gromadzące akta urzędowe zaboru austriackiego a później odrodzonej Polski.
Budynek arsenału, fasada.
Lwów, jako ważny ośrodek kulturowy, mieści wiele teatrów, muzeów, galerii, kin oraz szereg innych instytucji krzewiących kulturę, a wśród nich:
___
Lwowski Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej (dawniej Teatr Miejski, w dwudziestoleciu międzywojennym Teatr Wielki) zaprojektowany przez prof. Zygmunta Gorgolewskiego. Budowę rozpoczęto w czerwcu 1897 roku a ukończono 3 lata później. Jego położenie w centrum Lwowa sprawia, że jest ważnym akcentem urbanistycznym kończącym w kierunku północnym oś bulwarową Prospektu Swobody (dawnych Wałów Hetmańskich). Jest ciekawym budynkiem pod względem architektonicznym, obfituje w dekoracje malarskie i rzeźbiarskie nawiązujące do sztuki teatralnej.
Fasada Opery, lata przedwojenne i współczesne.
Opera Lwowska, lata przedwojenne.
___
Neorenesansowy pałac Potockich, wzniesiony w latach 1888–1890 dla Alfreda Józefa Potockiego według projektu Juliana Cybulskiego. Został skonfiskowany przez Ukraińską SRR w 1940 roku. Obecnie mieści rezydencję prezydenta Ukrainy we Lwowie i Lwowską Galerię Sztuki.
Pałac Potockich, fasada północna.
___
Pałac arcybiskupów łacińskich – siedziba arcybiskupów lwowskich położona przy ul. Winniczenko 32, zbudowana w 1844 roku z fundacji ówczesnego arcybiskupa lwowskiego Franza de Paula Pištka, według projektu architekta Johanna Salzmanna. Położona malowniczo na wysokim wzgórzu, zwanym wtedy „Strzelczą Górą”, wznoszącym się nad Wałami Gubernatorskimi. W dużej sali przyjęć pałacu zawieszono portrety arcybiskupów lwowskich. Stylowe meble empirowe zamówiono w Obroszynie. W okresie międzywojennym miały w nim swą siedzibę Towarzystwo Teologiczne i Muzeum Diecezjalne, później Urząd Miar. W 2003 roku dawny pałac odzyskała kuria rzymskokatolickiej Archidiecezji Lwowskiej i budowla powróciła do swej pierwotnej funkcji.
Pałac Biskupów Łacińskich, widok od zachodu.
We Lwowie odnaleźć można liczne ślady polskich twórców. Żyli tam i tworzyli znakomici przedstawiciele polskiej literatury, a wśród nich m.in.: Aleksander Fredro, Seweryn Goszczyński, Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Gabriela Zapolska, Maria Konopnicka i wielu innych. To także rodzinne miasto Wojciecha Kilara. Dla postaci ważnych i zasłużonych dla kraju wznoszono pomniki. Część została zniszczona, jednak są i takie, które nadal stoją w Polsce, ale już nie we Lwowie.
Pomnik króla Jana III Sobieskiego, Lwów.
Ten sam pomnik Króla Jana III Sobieskiego, przeniesiony do Gdańska.
Pomnik Hrabiego Aleksandra Fredry we Lwowie.
Ten sam pomnik Hrabiego Aleksandra Fredry, przeniesiony do Wrocławia.
Lwów jest również centrum religijnym Ukrainy, spotkamy tam m. in.:
__
Archikatedralny sobór św. Jura, będący katedralną cerkwią archidiecezji lwowskiej Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego – metropolii halickiej.
Zbudowana w latach 1744–1772 w stylu rokokowym z fundacji biskupa ordynariusza greckokatolickiej diecezji lwowskiej Atanazego Szeptyckiego. Trzynawowa świątynia łączy w bardzo oryginalny sposób sztukę rokokową z planem kościoła wschodniego. Stanowi, według niektórych opinii, najdoskonalsze dzieło europejskiego późnego baroku.
Cały zespół, otoczony murem, obejmuje, oprócz katedry, również dzwonnicę, budynki kapituły oraz pałac metropolitów. Całość stanowi niezwykle malowniczy, widoczny z daleka zespół architektoniczny.
Sobór św. Jura, pocz. XX w. i obecnie.
Sobór współcześnie.
___
Kościół św. Andrzeja i klasztor Bernardynów, należący obecnie do zakonu Bazylianów, położony przy pl. Soborowym 3 we Lwowie.
Został zbudowany w latach 1600-1630 jako kościół rzymskokatolicki (pełnił tę funkcję do 1945 roku) na ówczesnym pl. Bernardyńskim, na miejscu dawnego, drewnianego kościoła według planów Pawła Rzymianina. Łączy w swej architekturze najlepsze wzory włoskiego i flamandzkiego manieryzmu i jest jednym z najpiękniejszych kościołów Lwowa. Zachwyca swą zgrabną sylwetą i bogato dekorowaną fasadą.
Kościół i klasztor oo. Bernardynów znajdował się poza zasięgiem murów obronnych Lwowa, dlatego cały kompleks został ufortyfikowany i tworzył osobną warownię.
Plac Halicki, w tle kościół św. Andrzeja i klasztor Bernardynów, lata przedwojenne i współczesne.
Fasada założenia kościelno-klasztornego od strony pl. Soborowego.
___
Cmentarz Łyczakowski, założony w 1786 roku, jest jedną z najstarszych nekropolii istniejących do dziś w Europie. Położony jest we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach wśród starego drzewostanu. Jest miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Polski i Ukrainy ludzi kultury, nauki i polityki. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków o wysokiej wartości artystycznej. Autonomiczną częścią cmentarza Łyczakowskiego jest Cmentarz Obrońców Lwowa, znany także jako Cmentarz Orląt Lwowskich. Nazywany jest tak, gdyż część spośród pochowanych tam prawie 3000 żołnierzy to Orlęta Lwowskie, czyli młodzież szkół średnich i wyższych oraz inteligencja. Znajdują się na nim mogiły uczestników wojny polsko-ukraińskiej o Lwów i Galicję Wschodnią, a także wojny polsko-bolszewickiej, poległych w latach 1918–1920 lub zmarłych w latach późniejszych. Nazywany był też przez Polaków miejscem świętym (Campo Santo).
Cmentarz został zaprojektowany w stylu art déco. Po wcieleniu miasta do ZSRR cmentarz został celowo zdewastowany. Obecnie trwa jego odbudowa.
Zabytkowe nagrobki na cmentarzu Łyczakowskim.
Cmentarz Obrońców Lwowa.
O wartości i randze Lwowa świadczy fakt, że ponad pięćdziesiąt procent zabytków dzisiejszej Ukrainy znajduje się właśnie w tym mieście. Niestety, ponownie zagraża im zniszczenie. Rada Miejska Lwowa podjęła decyzję o ochronie zabytków przed działaniami wojennymi. Cenne zabytki kultury i sztuki są przenoszone do schronów przeciwlotniczych ale też zabezpieczane na miejscu, ze względu na możliwe bombardowania. Nieruchome rzeźby owija się materiałami ogniotrwałymi i ochronnymi. Na cennych witrażach zakłada się ekrany ochronne lub się je całkowicie demontuje i ukrywa. Przy okazji, Lwowska Rada Miejska i Zarząd Ochrony Środowiska Historycznego Lwowa zwróciły się do instytucji publicznych i prywatnych, zajmujących się rewaloryzacją dziedzictwa kulturowego z apelem o wsparcie, tj. do straży pożarnej, składów budowlanych i innych, które mogą pomóc.
Najpilniej potrzebne są: gaśnice piankowe i proszkowe, koce gaśnicze i inne tkaniny niepalne, wełna mineralna do zabezpieczenia witraży i okien w muzeach, hełmy przeciwpożarowe, odzież niepalna. Miastu zagraża realna wizja zniszczenia, gdyż Rosjanie zniszczyli już wiele zabytków we wschodniej Ukrainie. UNESCO pracuje obecnie nad oceną strat.
Czytaj też: #SolidaritywithUkraine | Ukraina | Zabytek | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
Źródła: https://www.google.com/maps/ ,https://eloblog.pl/, https://pl.wikipedia.org/ , https://lwow.info/, https://photo-lviv.in.ua/, https://katowice.eu/, https://www.krakow.pl/, https://www.unesco.org/en, https://www.wikimedia.org/
