Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino to miejsce spoczynku żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, którzy oddali życie podczas walk o wzgórze w 1944 roku. Jest to jeden z czterech polskich cmentarzy wojennych na terenie Włoch i zarazem jedno z najważniejszych miejsc pamięci narodowej, symbolizujące ofiarność Polaków walczących o wolność swojej ojczyzny i Europy.
Bitwa o Monte Cassino, zwana również bitwą o Rzym, składała się z czterech oddzielnych starć toczonych między wojskami alianckimi a niemieckimi w 1944 roku. Była to jedna z najbardziej zaciętych i krwawych bitew II wojny światowej, mająca na celu przełamanie niemieckiej linii obronnej zwanej Linią Gustawa, która blokowała aliantom drogę do Rzymu.
Zrujnowane miasteczko Cassino i klasztor na wzgórzu, rok 1944. Fot. media.iwm.org.uk
Monte Cassino z bezcennym klasztorem benedyktynów na szczycie było strategicznym punktem niemieckiego oporu. Klasztor, założony w VI wieku przez św. Benedykta, nie został pierwotnie zajęty przez Niemców, lecz alianci podejrzewali, że mógł być wykorzystywany przez nich w późniejszym czasie. Wobec tego 15 lutego 1944 roku klasztor został zbombardowany przez alianckie samoloty, co doprowadziło do jego niemal całkowitego zniszczenia. Ruiny klasztoru zostały następnie zajęte przez niemieckich spadochroniarzy, co jeszcze bardziej utrudniło zdobycie wzgórza.
Klasztor benedyktynów w 1944 roku i obecnie. Fot. NAC 24-447-13 i Ludmiła Pilecka, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
W maju 1944 roku 2. Korpus Polski pod dowództwem generała Władysława Andersa otrzymał zadanie zdobycia Monte Cassino. Dla Polaków była to szansa na podkreślenie wkładu w walkę przeciwko Niemcom oraz odpowiedź na sowiecką propagandę, która zarzucała polskim żołnierzom brak zaangażowania.
Polskie natarcie rozpoczęło się nocą z 11 na 12 maja. Po zaciekłych walkach, 18 maja o godzinie 10:00 patrol 12. Pułku Ułanów Podolskich zatknął biało-czerwoną flagę na ruinach klasztoru, a w południe odegrano hejnał mariacki. W bitwie zginęło 923 polskich żołnierzy, 345 uznano za zaginionych, a blisko 3000 zostało rannych. Dzięki ich poświęceniu droga na Rzym została otwarta, a miasto zdobyte przez aliantów 4 czerwca 1944 roku. W trakcie zaciętych walk zniszczeniu uległo także miasteczko Cassino, położone u podnóża góry. Po zakończeniu wojny rozpoczęto jego żmudną odbudowę.
Decyzję o utworzeniu cmentarza generał Władysław Anders podjął 18 maja 1944 roku, jeszcze podczas trwania walk. Nekropolia powstała w latach 1944–1945 na tzw. Dolinie Śmierci, między jednym z pobliskich wzgórz a ruinami klasztoru. Projekt cmentarza przygotowali architekci Wacław Hryniewicz i Jerzy Skolimowski, a budowę nadzorował inż. Roman Wajda.
Cmentarz został uroczyście otwarty 1 września 1945 roku w obecności przedstawicieli polskiego rządu na uchodźstwie oraz dowództwa wojsk alianckich. Spoczęli na nim polscy żołnierze, reprezentujący różne wyznania, m.in. katolicy, prawosławni, żydzi i muzułmanie.
Uroczystość poświęcenia Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino 1 września 1945 r. Poczet sztandarowy 4. Pułku Pancernego „Skorpion” i to samo miejsce obecnie. Fot. NAC 24-578-6 i Piotrass007, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Cmentarz znajduje się na płaskim terenie otoczonym wzgórzami, które były areną walk. Składa się z szerokiego placu, który tworzy łukowata przestrzeń wyłożona trawertynem – tym samym materiałem, z którego zbudowano Koloseum. Przy wejściu stoją dwie monumentalne rzeźby orłów, wykonane w trawertynie przez profesora Cambelottiego. Centralnym punktem plateau o powierzchni 1400 m kw. jest wysoki na 16 metrów krzyż Virtuti Militari z wiecznie płonącym zniczem. Całość otacza amfiteatralna struktura złożona z dziewięciu tarasów z wapiennych głazów. Na każdym tarasie znajdują się groby ustawione w dwuszeregu, każdy oznaczony krzyżem z kremowego trawertynu i płytą z głęboko wyrytym napisem.
Do tarasów prowadzą monumentalne białe schody o szerokości 47 metrów, które zaczynają się u stóp krzyża Virtuti Militari. Na najwyższym tarasie znajduje się kamienny ołtarz, a na murze oporowym widnieją wyryte godła oddziałów wojskowych. Wyżej, na zboczu wznoszącym się ku wzgórzu 593, rozciąga się krzyż z żywopłotu – jego ramię ma 50 metrów długości, a w środku znajduje się płaskorzeźba polskiego godła o wymiarach 6 na 7 metrów, wykonana z kamienia z Monte Cassino. Pośrodku założenia umieszczono grób generała Władysława Andersa, zgodnie z jego ostatnią wolą.
Nekropolię zdobią inskrypcje: „Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie” oraz „Za naszą i waszą wolność my żołnierze polscy oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce”. Na cmentarzu znajdują się także pomniki ku czci poległych z 3. Dywizji Strzelców Karpackich i 5. Kresowej Dywizji Piechoty.
Po wojnie benedyktyński klasztor został odbudowany w oryginalnym kształcie. Prace trwały kilka lat, a dzieła sztuki i manuskrypty uratowane przed zniszczeniem powróciły na swoje miejsce. Dziś klasztor na Monte Cassino jest symbolem pojednania i pokoju.
Cmentarz na Monte Cassino pozostaje ważnym miejscem pielgrzymek Polaków i uroczystości rocznicowych. Każdego roku, 18 maja, odbywają się tutaj ceremonie upamiętniające zwycięstwo Polaków. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, nekropolia stała się jednym z głównych miejsc pamięci narodowej. Regularne prace konserwacyjne, prowadzone przez polskie instytucje, utrzymują to miejsce w doskonałym stanie i sprawiają, że nekropolia będzie jeszcze długo świadczyć o bohaterstwie żołnierzy 2. Korpusu.
Według danych, na cmentarzu pochowano do dziś 1048 żołnierzy, z czego najwięcej zginęło podczas dwóch kluczowych dni walk: 12 maja (334 poległych) oraz 17 maja (254 poległych). Większość ofiar stanowili żołnierze piechoty, ale spoczęli tu również artylerzyści, saperzy i czołgiści. W rejonie wzgórza znajdują się także cmentarze innych narodowości uczestniczących w bitwie, m.in. brytyjski (5000 żołnierzy) oraz niemiecki (ok. 20 000 żołnierzy).
Monte Cassino i polski cmentarz wojenny pozostają trwałym symbolem ofiary, jaką Polacy złożyli na ołtarzu wolności. To miejsce przypomina o ich bohaterstwie, determinacji i wierności ideałom.
Źródło: polska-zbrojna.pl, liberationroute.com
Czytaj też: Architektura | Włochy | Historia | Ciekawostki | Rzeźba | whiteMAD na Instagramie
