Kamienica pod Gigantami (znana także jako Dom pod Atlantami, kamienica Strzałeckiego lub Dom pod Gigantami), położona w sercu warszawskich Alej Ujazdowskich pod numerem 24, to jeden z najbardziej charakterystycznych i symbolicznych budynków stolicy. Powstała w latach 1904–1907 według projektu wybitnego architekta Władysława Marconiego. Obiekt wyróżnia się zarówno swoją monumentalną architekturą, jak i bogatą historią związaną z rodziną Strzałeckich. Jego fasadę zdobią imponujące figury gigantów, które nadały kamienicy jej potoczną nazwę. Kamienica pod Gigantami to nie tylko perła architektury, ale także miejsce o ogromnym znaczeniu kulturowym i historycznym.
Historia kamienicy pod Gigantami
W okresie międzywojennym w kamienicy mieszkał Stefan Przanowski, inżynier, przemysłowiec, były minister przemysłu i handlu, a także dyrektor i prezes Rady Nadzorczej zakładów metalowych Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T. Werner”. Podczas niemieckiej okupacji w budynku mieścił się niemiecki zarząd uzbrojenia (Rüstungskommando). Obiekt przetrwał wojnę bez większych zniszczeń.
Kamienica w 1908 roku. Źródło: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa
Architektura domu Strzałeckich
Kamienica jest przykładem stylu wczesnomodernistycznego z elementami klasycystycznymi i barokowymi. Czteropiętrowy gmach wyróżnia się symetryczną, dziewięcioosiową fasadą. W centralnej części znajduje się główne wejście, flankowane figurami gigantów wykonanymi z piaskowca, projektu rzeźbiarza Zygmunta Otta. Jeden z gigantów podtrzymuje balkon barkiem, a drugi unosi go w rękach. Cechą charakterystyczną budynku jest dwukondygnacyjny, rustykowany cokół, nad którym rozciąga się balkon drugiego piętra o kutej balustradzie. Środkowa część frontowej elewacji wyróżnia się pseudoryzalitem z czterema żłobkowanymi pilastrami. Balkon zdobią trzy medaliony, z których jeden przedstawia wizerunek Jana Matejki, zaprojektowany przez Teofila Godeckiego.
Zielone Aleje Ujazdowskie w 1938 i to samo miejsce w 2025. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Bryła budynku zwieńczona jest fryzem ozdobionym girlandami, masywnym gzymsem koronującym oraz attyką, która nad środkową częścią jest pełna, a nad partiami bocznymi balustradowo-tralkowa. Kamienica ma układ jednopodwórzowy z bocznymi oficynami, zakończony od wschodu parterowym pawilonem z tarasem. W elewacjach podwórzowych wbudowano fragmenty rzeźbiarskie pochodzące z Zamku Królewskiego. Wnętrza rezydencjonalne wyróżniają się bogatym wystrojem – zachowały się m.in. fragmenty polichromii na klatce schodowej oraz boazerie, drzwi i supraporty z rozebranego w 1898 roku pałacu Tarnowskich.
Rodzina Strzałeckich i ich działalność
Kamienica pod Gigantami była również ważna z punktu widzenia działalności kulturalnej i kolekcjonerskiej rodziny Strzałeckich, fundatorów budynku. Antoni Jan Strzałecki oraz jego potomkowie, z zawodu malarze, aktywnie angażowali się w ratowanie zabytków narodowych. Zajmowali się dekorowaniem nowych gmachów, konserwacją historycznych malowideł oraz kolekcjonowaniem przedmiotów o wartości historycznej. Pomimo zniszczenia dwóch innych posiadłości rodziny Strzałeckich we wrześniu 1939 roku, kamienica pod Gigantami ocalała i stanowi ważne świadectwo ich dorobku.
Restauracja pod Gigantami
Obecnie w kamienicy znajduje się Restauracja pod Gigantami, utrzymana w stylu dawnych epok. Jej wnętrza zdobią elementy rocaillowe oraz parkiet o ponad 250-letniej historii, sprowadzony z pałacu Tarnowskich, rozebranego pod budowę hotelu Bristol. W przeszłości restaurację zdobiły oryginalne obrazy, m.in. Juliusza Kossaka, które zostały przekazane do muzeów. W lokalu pozostała jednak kopia obrazu Stanisława Poniatowskiego, namalowanego przez Marcella Bacciarellego. W budynku zachowała się tablica upamiętniająca fundatora i architekta kamienicy, która pierwotnie znajdowała się na podwórzu pod oknem parteru, a obecnie umieszczona jest w przejeździe bramnym.
Źródło: warszawa.fandom.com, warszawa1939.pl
Czytaj też: Architektura | Kamienica | Zabytek | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce
Portal z gigantami w 1918 i 2025. Źródło: Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Przeszłości i WhiteMAD/Mateusz Markowski