Tzw. plac Pięciu Rogów przed 1939 rokiem był jednym z najbardziej tętniących życiem miejsc Warszawy. Rozwidlenie ulic Zgoda, Szpitalnej i Chmielnej gromadziło tłumy pieszych, pojazdy, liczne sklepy, kawiarnie oraz domy towarowe. W jego sercu znajdowała się narożna kamienica, która przez dekady była symbolem dynamizmu i rozwoju stolicy.
Kamienica powstała w latach 1878–1880 według projektu Franciszka Braumana. Pierwotnie był to dwupiętrowy obiekt w stylu neorenesansowym, wzbogacony o mansardowy dach, pod którym przez moment swoją pracownię miał malarz Aleksander Gierymski. W 1900 roku nowi właściciele, małżeństwo Gronowskich, przeprowadzili przebudowę, dodając kolejne kondygnacje.
Plac i kamienica w 1933 roku. Źródło: Muzeum Warszawy
Charakterystyczną cechą kamienicy były jej dwie dłuższe elewacje przy ulicach Zgoda i Szpitalnej oraz krótsza fasada przy ulicy Chmielnej i tzw. placyku Pięciu Rogów. Parter budynku przez lata tętnił życiem, m.in. za sprawą kultowej cukierni Szwajcarskiej, otwartej w 1906 roku przez Karola Briesemeistera. Lokal, znany także jako „cukiernia na Pięciu Rogach,” był ulubionym miejscem warszawiaków, w tym dziennikarzy z redakcji mieszczących się na wyższych piętrach budynku, m.in. „Le Messager Polonais”, „Gazety Polskiej” czy „Dnia Polskiego”.
Narożna kamienica i plac w 1925 i 2024 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i whiteMAD/Mateusz Markowski
Kamienica była także znakomitą przestrzenią reklamową. W 1928 roku na jej dachu zamontowano dużą, podświetlaną reklamę Chevroleta, a w 1936 roku neon koniaków „Cognac Montbel Marteau,” który przedstawiał animowaną butelkę opróżniającą się do kieliszka. We wrześniu 1939 roku kamienica została poważnie uszkodzona podczas bombardowania stolicy. Ostatnie kondygnacje runęły, a wnętrza, w tym cukiernia, spłonęły. W czasie okupacji budynek rozebrano do wysokości drugiego piętra, a następnie jego pozostałości usunięto całkowicie.
Kamienica w marcu 1939 roku i to samo miejsce dziś. Źródło: Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i whiteMAD/Mateusz Markowski
W 1961 roku w miejscu dawnej kamienicy stanął nowoczesny, jedenastopiętrowy budynek pensjonatu „Zgoda,” zaprojektowany przez Zygmunta Stępińskiego i Andrzeja Ileckiego. Wyróżniał się lekką, białą fasadą z 45 kubicznymi balkonami, które doskonale wpisywały się w architektoniczny ciąg ulicy Chmielnej. Parter budynku nawiązywał do jego przedwojennej historii – powróciła tu cukiernia Szwajcarska, przekształcona w bar kawowy. Pensjonat oferował 69 lokali mieszkalnych, a centralnie umieszczone klatki schodowe i szybkie windy zapewniały nowoczesną funkcjonalność.
Tzw. plac Pięciu Rogów przed i po niedawnej modernizacji. Fot. Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons i whiteMAD/Mateusz Markowski
Pensjonat „Zgoda” do dziś pozostaje ważnym elementem architektonicznym tzw. placu Pięciu Rogów. Jego estetyczna elewacja pełni rolę tła, nie dominując otoczenia, lecz harmonijnie wpisując się w miejski krajobraz. Mimo że zabudowanie antresoli przez restaurację Sphinx wpłynęło na lekkość bryły, budynek wciąż stanowi przykład przemyślanej, nowoczesnej architektury lat 60.
Podczas niedawnego remontu placu na posadzce zaznaczono dawny przebieg murów nieistniejącej kamienicy, upamiętniając w ten sposób jeden z najbardziej rozpoznawalnych i kultowych budynków przedwojennego Śródmieścia.
Źródło: miastarytm.pl, cargocollective.com
Czytaj też: Architektura | Kamienica | Modernizm | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce
