Domek Mauretański, zlokalizowany przy ul. Puławskiej w Warszawie, jest jednym z nielicznych zachowanych przykładów XVIII-wiecznej architektury parkowej w Polsce. Jego historia i forma architektoniczna czynią go wyjątkowym świadectwem romantycznej idei łączenia różnych stylów w celu tworzenia malowniczych założeń krajobrazowych.
Pawilon, pierwotnie zwany Glorietą Flamandzką, został wzniesiony przed 1780 rokiem jako część sentymentalnej rezydencji księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. Kompleks ten, powstający w latach 1771–1785, zaprojektowano w duchu krajobrazowych ogrodów angielskich. Pierwszym projektantem był Efraim Szreger, a od 1773 roku prace kontynuował Szymon Bogumił Zug.
Domek Mauretański w 1900 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Glorieta była jednym z dwóch pawilonów bramnych usytuowanych przy północnym wjeździe do letniego pałacyku księżnej. Odpowiadająca jej Wieża Gołębnika, znajdująca się od strony południowej, również była dziełem Zuga. Pawilon, o cechach stylu sklasycyzowanego baroku flamandzkiego, pełnił funkcję widokową, zamykając oś widokową z pałacu.
Domek Mauretański w 1900 i 2022 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Google Maps
W latach 1824–1825, w okresie, gdy posiadłość należała do Anny Potockiej-Wąsowiczowej, obiekt przeszedł przebudowę w stylu neogotyckim z elementami orientalnymi, zyskując swoją obecną nazwę – Domek Mauretański. Autorem projektu był Henryk Marconi. Wówczas dobudowano także niższą, południową przybudówkę.
Domek około 1915 roku i dziś. Źródło: Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Przeszłości i Mateusz Markowski/whiteMAD.pl
Po przejęciu majątku przez Franciszka Szustra w 1845 roku, część terenu została przekształcona w publiczny Ogród Szustra. W latach 1890–1944 Domek pełnił funkcję warsztatu powroźniczego, należącego do Andrzeja Dudy. Niestety, podczas powstania warszawskiego w 1944 roku obiekt został poważnie uszkodzony. Jego restauracji dokonano dopiero w latach 1960–1963.
Domek Mauretański, dziś stojący przy samej jezdni ul. Puławskiej, składa się z prostokątnego korpusu i okrągłej wieży (baszty), ulokowanej przy południowo-wschodnim narożniku. Budynek, nawiązujący do stylu neogotyckiego i romantycznej architektury krajobrazowej, posiada wiele charakterystycznych cech.
Główna część obiektu wyróżnia się charakterystyczną attyką, zwieńczoną blankami o trójkątnym zakończeniu, oraz dużymi oknami w stylu neogotyckim. Szczególnie efektowne jest trójdzielne okno na frontowej elewacji, podzielone spiralnymi drewnianymi kolumnami, które podtrzymują niewielki skośny daszek. Wieża, wyższa od korpusu, przykryta jest stożkowym dachem krytym gontem. Jej elewacje zdobią niewielkie, owalne okna, które doświetlają spiralne schody, a boniowanie w formie walcowatych pasów nadaje jej niezwykle oryginalny wygląd.
Zabytek w latach 60. i obecnie. Fot. T. Hermańczyk i Mateusz Markowski/whiteMAD.pl
Dekoracje budynku, w tym płyciny z plecionką i kratownicą, nawiązują do stylu mauretańskiego, co podkreśla eklektyczny charakter budowli. Przyziemie pierwotnie miało formę otwartych arkad, które pełniły funkcję przejścia podcieniowego. Podczas ostatniego remontu na początku XXI w. zostały one zabudowane przeszklonymi oknami i drzwiami, co miało negatywny wpływ na wygląd budynku.
Domek pod koniec lat 70. i w 2024 roku. Źródło: pismo „Spotkania z Zabytkami” nr 3., 1980 i Mateusz Markowski/whiteMAD.pl
Obecnie Domek Mauretański jest wpisany do rejestru zabytków i stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego Warszawy. Jego lokalizacja, w pobliżu północno-zachodniej granicy parku Promenada-Morskie Oko, pozwala zachować pamięć o XVIII-wiecznym założeniu krajobrazowym.
Źródło: zabytek.pl, warszawa.fandom.com
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Miasto | Historia | Warszawa
