Nowa Synagoga we Wrocławiu, często nazywana również „Synagogą Na Wygonie”, była niegdyś jednym z najważniejszych obiektów sakralnych judaizmu liberalnego w mieście. Zlokalizowana u zbiegu ulic Podwale i Łąkowej, uchodziła za jedną z największych synagog w Niemczech i Austrii, dorównując swym rozmiarem berlińskiej Nowej Synagodze. Niestety, budynek został zburzony podczas tragicznej nocy kryształowej w 1938 roku.
Inicjatywa budowy nowej, większej synagogi zrodziła się 25 października 1864 roku, gdy społeczność żydowska we Wrocławiu zaczęła odczuwać, że dotychczasowa synagoga Pod Białym Bocianem nie jest w stanie pomieścić rosnącej liczby wiernych. Prace budowlane rozpoczęły się w 1865 roku po uroczystym położeniu kamienia węgielnego, a ich realizację powierzono niemieckiemu architektowi żydowskiego pochodzenia, Edwinowi Opplerowi. Synagoga została ukończona w 1872 roku.
Nowa Synagoga w 1873. Fot. ze zbiorów College of Charleston Libraries
Nowa Synagoga była imponującym murowanym budynkiem, zaprojektowanym w stylu neogotycko-neoromańskim. Jej plan opierał się na zmodyfikowanym prostokącie. Bożnica była jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynków Wrocławia, dzięki charakterystycznej 73-metrowej kopule, wieżom oraz licznym sterczynom. Wnętrze synagogi kryło przestronną salę modlitewną, otoczoną galeriami dla kobiet, które wspierały się na ozdobnych kolumnach. Na wschodniej ścianie znajdował się bogato zdobiony Aron ha-kodesz, a przed nim pulpit kantora oraz bima, stanowiące centralne elementy wnętrza.
Nowa Synagoga na pocz. XX w. i to samo miejsce dziś. Fot. Wikimedia Commons i Google Maps
Widok z ul. Podwale w 1933 i obecnie. Fot. Źródło: Wrocławscy Żydzi 1850-1944 i Google Maps
Podczas nocy kryształowej, z 9 na 10 listopada 1938 roku, hitlerowskie bojówki spaliły synagogę, niszcząc jedno z najważniejszych miejsc kultu dla żydowskiej społeczności Wrocławia. Po zakończeniu wojny nie podjęto żadnych prób jej odbudowy. W 1998 roku na miejscu dawnej synagogi odsłonięto pomnik, który upamiętnia zniszczony budynek. Napis na pomniku jest zapisany w trzech językach: polskim, niemieckim i hebrajskim. W 2017 roku odkryto pozostałości fundamentów i fragmentów posadzki bożnicy. Badania te były możliwe dzięki wsparciu Fundacji Bente Kahan oraz finansowaniu przez prezydenta Niemiec, Franka-Waltera Steinmeiera.
Rok 1928 i 2023, widok z lotu ptaka na Nową Synagogę i Komendę Wojewódzką Policji (Polizeipresidium). Źródło: Jeleniogórska Biblioteka Cyfrowa i Google Earth
W 2019 roku, z inicjatywy Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, powstała cyfrowa rekonstrukcja synagogi. Projekt ten został zrealizowany we współpracy z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Architektury Miasta Wrocławia oraz Muzeum Miejskim. Film jest dostępny TUTAJ.
Źródło: sztetl.org.pl, new-synagogue-breslau-3d.hs-mainz.de
Czytaj też: Miasto | Architektura sakralna | Wrocław | Historia | Architektura w Polsce
