Czy osiedle mieszkaniowe Zatrasie, wzniesione w latach 60. XX wieku na warszawskim Żoliborzu, zostanie oficjalnie uznane za zabytek? To pytanie wkrótce znajdzie odpowiedź, gdyż postępowanie w tej sprawie dobiega końca. Decyzja ma kluczowe znaczenie dla przyszłości osiedla oraz ochrony powojennego, modernistycznego budownictwa mieszkaniowego w Polsce.
Historia osiedla Zatrasie
Osiedle Zatrasie to jeden z najwybitniejszych przykładów powojennego modernizmu w polskiej architekturze mieszkaniowej. Zostało zaprojektowane przez zespół pod kierownictwem Jacka Nowickiego przy współpracy Wacława Materskiego, Jerzego Osuchowskiego, Tadeusza Fiećki oraz architektki krajobrazu Wandy Staniewicz. Za projekt konstruktorski odpowiadał Andrzej Wadowski wraz z Sewerynem Haulerem i Aleksandrem Kochem. Budowa osiedla trwała w latach 1962-1968 i stanowiła jedno ze sztandarowych przedsięwzięć epoki odwilży gomułkowskiej, odrzucającej doktrynę socrealizmu. Osiedle powstało na miejscu kolonii Kościuszki z lat 20. XX wieku, która spłonęła podczas powstania warszawskiego. Nowa zabudowa nawiązywała do idei „jednostek sąsiedzkich”, czyli zespołów mieszkaniowych organizowanych wokół dziedzińców, a przestrzeń osiedla została odseparowana od ruchu kołowego. Charakterystycznym elementem Zatrasia są duże przestrzenie zielone między budynkami, w których zachowano część ocalałych drzew z dawnej kolonii.
Fot. Emptywords, Wikimedia Commons
Architektura i urbanistyka osiedla
Zatrasie podzielono na osiem kolonii, w centrum każdej z nich zaprojektowano place zabaw oraz przestrzenie rekreacyjne. Osiedle składa się z bloków o różnej wysokości – od trzech do dziesięciu pięter – oraz modułowych budynków na planie krzyża. W projekcie duży nacisk położono na detale architektoniczne, takie jak zewnętrzne, ażurowe klatki schodowe przeznaczone do ewakuacji podczas pożaru, różnorodne formy balustrad balkonowych czy starannie wkomponowane w teren murki oporowe. Ważnym elementem urbanistycznym jest także Szkoła Podstawowa nr 92 im. Jana Brzechwy, która powstała jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego.
Zatrasie – nagrody i znaczenie kulturowe
Zatrasie już w momencie powstawania zdobywało szerokie uznanie. w 1961 roku jego projekt otrzymał II Nagrodę Komitetu Budownictwa, Urbanistyki i Architektury, a w 1966 roku budynek przy ul. Przasnyskiej 14 otrzymał tytuł „Wicemistera Warszawy”. W 1969 roku na osiedlu umieszczono rzeźby metaloplastyczne autorstwa Tadeusza Zarzyckiego, prawdopodobnie inspirowane misją Apollo 11 na Księżyc, które niestety zniknęły na przełomie lat 80. i 90.
Wpis do rejestru zabytków – szansa czy wyzwanie?
Wpis osiedla do rejestru zabytków oznacza objęcie go szczególną ochroną prawną, co niesie za sobą zarówno korzyści, jak i pewne ograniczenia. Przede wszystkim wszelkie prace remontowe, przebudowy czy rozbiórki wymagają zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków. Oznacza to konieczność zachowania historycznego układu urbanistycznego, elewacji czy nawet użycia tradycyjnych materiałów budowlanych. Właściciele nieruchomości muszą liczyć się z restrykcjami dotyczącymi modernizacji, ale z drugiej strony mogą skorzystać z licznych korzyści finansowych, takich jak dotacje, ulgi podatkowe czy łatwiejszy dostęp do funduszy na renowację.
Status zabytku często podnosi prestiż osiedla, przyciągając miłośników architektury i podnosząc wartość nieruchomości. Może także wpływać na planowanie przestrzenne w okolicy, wymuszając dostosowanie nowych inwestycji do historycznego charakteru miejsca. Właściciele zobowiązani są jednak do dbania o stan techniczny obiektów, a za nielegalne prace grożą im surowe kary. Wpis do rejestru zabytków to więc nie tylko ochrona historycznego dziedzictwa, ale też wyzwanie dla mieszkańców i inwestorów, którzy muszą znaleźć balans między zachowaniem tradycji a potrzebami współczesnego użytkowania przestrzeni.
Choć decyzja w sprawie wpisu Zatrasia do rejestru zabytków nie jest jeszcze oficjalna, to już teraz stanowi kamień milowy w działaniach na rzecz ochrony tego typu powojennej zabudowy. Zatrasie pozostaje ważnym przykładem modernistycznej myśli architektonicznej i urbanistycznej, zasługującym na szczególną uwagę i ochronę.
Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków
Zdjęcia: WUOZ w Warszawie
Czytaj też: Architektura w Polsce | Ciekawostki | Historia | Modernizm | Warszawa
