Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim na starych pocztówkach

Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim. Monumentalne dzieło Marianny Orańskiej

Niespełna 200 lat temu królewna niderlandzka Marianna Orańska odwiedziła Kamieniec Ząbkowicki (wówczas: Kamenz). Szybko podjęła decyzję o budowie w tym miejscu obiektu, który do dziś robi ogromne wrażenie. Pałac Marianny Orańskiej ma ponad 27 tys. metrów kwadratowych, a otacza go 120-hektarowy park z tarasami ogrodowymi. Zaniedbany przez lata zabytek ma szansę na nowo stać się dumą Dolnego Śląska.

Marianna Orańska na stałe zapisała się w dziejach regionu jako fundatorka i działaczka społeczna. Wśród wielu jej wyjątkowych przedsięwzięć architektonicznych należy wymienić chociażby powstawanie w Międzygórzu budynków wzorowanych na niezwykle modnych wówczas rozwiązaniach z Austrii i Szwajcarii (więcej na temat miejscowości pisaliśmy tutaj). To jednak zaledwie jedno z wielu działań niderlandzkiej królewny, której zawdzięczamy powstanie pięknych realizacji architektonicznych. Wśród nich jest także monumentalny pałac w Kamieńcu Ząbkowickim. Łączy on w sobie elementy stylu mauretańskiej, a także nawiązania do architektury Italii czy Wielkiej Brytanii.  

Po podjęciu w 1838 roku decyzji o wybudowaniu pałacu w dzisiejszym Kamieńcu Ząbkowickim, jeszcze tego samego roku architekt Karl Friedrich Schinkel przygotował dla królewny pierwszy projekt. Do pomocy zaangażował także Ferdynanda Martiusa, którego praca przy budowie pałacu pochłania całkowicie. Już wiosną 1839 roku rozpoczęło się wznoszenie budowli. Pracami kierował wspomniany Martius, a Karl Schinkel nadzorował je z Berlina. Jesienią gotowe są mury parteru, wszystkie filary i kolumny w komnatach oraz kawałek muru otaczającego budowlę.

Pomimo szybkiego postępu początkowych prac, w 1848 roku budowa pałacu zostaje wstrzymana wskutek rozwodu Marianny z Albrechtem. W związku z tym, że rozwód został przeprowadzony w atmosferze skandalu, jakim był romans Marianny z masztalerzem Johannem von Rossumem, zabroniono jej przebywać na terenie Prus przez czas dłuższy niż 24 godziny, z obowiązkowym meldunkiem na posterunku policji przy każdym wjeździe i wyjeździe. Nałożono na nią również karę infamii. Pięć lat później Marianna odwiedza jednak miejscowość i zarządza wznowienie prac. Przekazuje pałac swojemu synowi Fryderykowi Wilhelmowi Albrechtowi. Sama kupuje posiadłość w Bilej Vodzie, oddalonej od Kamieńca o 12 kilometrów, aby mogła jak najczęściej odwiedzać pałac i nadzorować prace.

Po niemal 20 latach, w 1857 roku, budowa czwartego piętra zostaje ukończona i pierwsi mieszkańcy wprowadzają się do pałacu. Z tej okazji wydany zostaje wielki bal, a Ferdynand Martius zostaje specjalnie uhonorowany przez Mariannę. Na oficjalne zakończenie budowy trzeba jednak jeszcze nieco poczekać. W maju 1872 roku zostaje odsłonięta figura bogini zwycięstwa Nike na wzgórzu za grotą. Fakt ten oznacza oficjalne zakończenie budowy pałacu po prawie 33 latach. Całkowity koszt budowy kompleksu pałacowo-parkowego wyniósł ponad 971 tys. talarów, co stanowi równowartość trzech ton złota.


W 1883 roku Marianna Orańska umiera. Zostaje zapamiętana jako jedna z najbardziej niekonwencjonalnych dam XIX wieku, która przerosła swoją epokę. Pozostawia po sobie również wspaniałe budynki rozsiane po całym regionie. Po II wojnie światowej potomkowie Marianny wyjeżdżają z Kamieńca Ząbkowickiego. Z pałacu zostają też wywiezione liczne dobra, wyposażenie pomieszczeń oraz dzieła sztuki. Rok później obiekt trawi pożar i rezydencja staje się ruiną. Marmurowe podłogi oraz kolumny zostają wywiezione, aby wspomóc odbudowę stolicy po powstaniu. W latach pięćdziesiątych postępuje dewastacja pałacu.

Dopiero w 2012 roku, po wygaśnięciu umowy z prywatnym dzierżawcą, pałac powraca pod bezpośredni zarząd właściciela. Opiekę zaczyna nad nim sprawować ząbkowicki samorząd. Stan kompleksu był katastrofalny, rozpoczynają się jednak liczne remonty i renowacje. Potrzeby jednak są ogromne i prace renowacyjne nadal trwają dzięki pozyskiwanym zewnętrznym dofinansowaniom. Pałac jednak można zwiedzać, co warto zaplanować podczas wycieczek na Dolny Śląsk. Dochód ze sprzedaży wejściówek jest przeznaczany na utrzymanie monumentalnego obiektu. Aktualnie do zwiedzania z przewodnikiem dostępny jest niemal cały parter Pałacu Marianny Orańskiej z wystawami tematycznymi, a także część sal na pierwszym piętrze i wyjście na ogromny taras widokowy, skąd rozpościerają się piękne widoki na Sudety i panoramę Kamieńca Ząbkowickiego oraz okoliczne miejscowości. Dostępna jest również kompleksowo wyremontowana oficyna stajni, od której zaczyna się zwiedzanie pałacu. Warto zobaczyć także park, gdzie znajdują się liczne pomniki przyrody chroniące ponad sto różnych drzew i krzewów. Znajduje się w nim również odnowione cztery lata temu mauzoleum rodziny książęcej Hohenzollernów – potomków księżnej Marianny Orańskiej – z końca XIX wieku.

Tekst, zdjęcia: Tomasz Kobylański, materiały Pałacu Marianny Orańskiej

Zobacz również: Architektura | Renowacja | Historia | Zabytek