Pałac w Żmigrodzie, położony na malowniczych terenach Dolnego Śląska, to miejsce o bogatej i burzliwej historii, której początki sięgają średniowiecza. Historia osady Żmigród (Zunigrod) jest udokumentowana już w 1155 roku, kiedy to po raz pierwszy wspomniana została w bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV. Jednak pierwsze wzmianki o istnieniu warowni pojawiają się dopiero pod koniec XIII wieku, kiedy właścicielem lub dzierżawcą był niejaki Gebhard. Była to drewniana budowla, prawdopodobnie wzniesiona przez jednego z książąt wrocławskich, Bolesława Rogatkę lub Henryka III Białego.
Żmigród, będący częścią księstwa wrocławskiego, pełnił ważną rolę strategiczną. W jego sąsiedztwie rozwijało się miasto założone przez Henryka III, a gród służył ochronie granic księstwa oraz kontrolowaniu szlaków handlowych prowadzących przez Wrocław, Poznań na Pomorze. Następnie w miejscu drewnianej warowni powstała kamienna budowla obronna, której inicjatorem mógł być Konrad I Oleśnicki lub jego syn Konrad II. Po śmierci ostatniego Piasta oleśnickiego w 1492 roku, Żmigród przeszedł na własność króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który przekazał go radcy królewskiemu Sigmuntowi von Kurzbach. W 1560 roku Wilhelm von Kurzbach wzniósł późnogotycką wieżę mieszkalno-obronną, która do dziś jest najstarszym zachowanym elementem pałacu.
Pałac w drugiej połowie XIX w. Źródło: Sammlung Duncker, http://www.zlb.de/digitalesammlungen/index.php?collection=1 Zentral- und Landesbibliothek Berlin, Berlin
W XVII wieku, po wielu zmianach właścicieli, Żmigród stał się własnością austriackiego feldmarszałka, hrabiego Melchiora von Hatzfeldta. To właśnie jego rządy oraz jego rodziny miały kluczowy wpływ na ostateczny kształt pałacu. Melchior przekształcił średniowieczny zamek, a jego potomkowie kontynuowali rozbudowę rezydencji. Franz von Hatzfeldt, który objął majątek w XVIII wieku, przeprowadził wielką przebudowę pałacu, nadając mu barokowy charakter według projektu cesarskiego architekta Christophera Hacknera. Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii pałacu było spotkanie w lipcu 1813 roku, kiedy to pałac w Żmigrodzie na krótko stał się centrum politycznym Europy. Na zaproszenie księcia Franza Ludwiga von Hatzfeldta do pałacu przybyli m.in. car Rosji Aleksander I, król Prus Fryderyk Wilhelm III oraz następca tronu szwedzkiego Jan Karol. Przez trzy dni w pałacu opracowywano plan wojenny, który przyczynił się do rozbicia wojsk Napoleona Bonapartego w bitwie pod Lipskiem.
Po śmierci Franza Ludwiga von Hatzfeldta w 1827 roku, majątek przeszedł w ręce jego syna Hermanna I, a następnie jego wnuka Hermanna II, który dokonał neorenesansowej przebudowy pałacu. Pod koniec II wojny światowej, w sierpniu 1944 roku, Hermann III – kolejny spadkobierca pałacu – przewidział klęskę Niemiec i postanowił zabezpieczyć najcenniejsze wyposażenie rezydencji, przewożąc je do rodzinnego zamku Crottorf w Nadrenii-Palatynacie. Po zajęciu Żmigrodu przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku, historyczny pałac uległ zniszczeniu na skutek pożaru, prawdopodobnie wznieconego przez żołnierzy. W kolejnych dekadach obiekt pozostawał opuszczony, aż w latach 2007-2012 jego ruiny przeszły gruntowną renowację dzięki funduszom unijnym, co pozwoliło je zabezpieczyć przed dalszą degradacją. Roboty objęły m.in. odnowienie elewacji i budowę platform. Na miejscu rozebranego w latach 70. zachodniego skrzydła stanęła ażurowa konstrukcja z lapidarium, mająca przypominać o nieistniejącej części rezydencji.
Pałac w 1937 i 2023 roku. Źródło: Christoph Hackner. Ein schlesischer Barockbaumeister Hans Jung Gottlieb Korn, Breslau – 1939 i bogox/fotopolska.eu, Licencja: Public Domain
We wrześniu 2008 roku odbyła się uroczystość zakończenia pierwszego etapu prac, w której uczestniczyła 93-letnia córka ostatniego właściciela, Huberta von Hatzfeldta, wraz z rodziną. Wieża, która dawniej broniła dostępu do zamku, została przekształcona w centrum kulturalne, gdzie obecnie można zwiedzać różne poziomy, w tym piwnicę z wystawą historyczną, salę konferencyjną, teatralną scenę, apartament hotelowy oraz taras widokowy. Park pałacowy, łączący cechy XVIII-wiecznego ogrodu geometrycznego z XIX-wiecznym parkiem krajobrazowym, jest kolejną atrakcją tego miejsca. W parku dominuje rodzima roślinność, a szczególną uwagę przyciągają katalpy oraz inne unikatowe drzewa. Urok tego miejsca podkreślają obiekty małej architektury, w tym trwała ruina pałacu, wieża, wyspa z mostkami, pawilon parkowy oraz polana piknikowa z przystanią na łódki.
Źródło: zamkipolskie.com, klubpodroznikow.com
Czytaj też: Architektura w Polsce | Historia | Renowacja | Pałac
