W Warszawie znajduje się około 70 budynków mających ponad 65 m wysokości. Są to głównie wieżowce oraz, w mniejszym stopniu, świątynie. Wieżowiec to wysoki wielokondygnacyjny budynek, zdolny tworzyć warunki do życia i zamieszkania. Warszawskie wieżowce należą do najwyższych w Polsce ale i również do najwyższych w Europie. W latach 1906-1908 przy ulicy Zielnej 39 wzniesiono PAST – pierwszy warszawski wysokościowiec.
Projekt budynku wzniesionego przez Szwedzkie Towarzystwo Telefonów Cedergren wykonał Bronisław Brochwicz – Rogójski. Towarzystwo Cedergren wygrało w roku 1901 przetarg na eksploatację telefonów w Warszawie. W okresie od 1906 do 1912 roku liczba telefonów w Warszawie wzrosła o przeszło 25 tysięcy i osiągnęła sumę 33 tysięcy.
Ulica Zielna z dominującą sylwetką PAST-y, lata przedwojenne. Źródło: Polska w krajobrazie i zabytkach Wydawnictwo dra Tadeusza Złotnickiego Warszawa 1930 Autor: Z. Marcinkowski
Ośmiokondygnacyjny budynek przy Zielnej wzniesiony został w technologii żelbetowej, szkieletowej. Jak na owe czasy była to bardzo nowoczesna konstrukcja. Gmach swoim wyglądem przypominał gotycko – romańską wieżę. Niższy budynek usytuowany tuż obok PAST-y, wybudowany w 1904 roku, był pierwszą siedzibą towarzystwa Cedergren. Zaprojektowany został z wykorzystaniem elementów renesansowych i barokowych. Wnętrze urządzono zgodnie z ideałem panującej w tamtym okresie secesji. Ostatnie piętro, nieznacznie cofnięte, mieściło pomieszczenia centrali telefonicznej. W roku 1922 oba budynki przejęła Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna. Od skrótu spółki wzięła się zwyczajowa i popularna nazwa PAST-a. Czasami wysoki budynek określano mianem Dużej Pasty, a niższy – Małej. Miano najwyższej budowli w Polsce nosił do roku 1934, kiedy oddano do użytku katowicki Drapacz Chmur oraz stołeczny wieżowiec towarzystwa ubezpieczeniowego Prudential.
Ul. Zielna i PAST-a przed wojną i obecnie. Źródło: NAC
PAST – pierwszy warszawski wysokościowiec w latach 70. i obecnie. Zdjęcie pochodzi z tygodnika Stolica nr 41 (1244) 10.10.1971
Budynki przetrwały obronę Warszawy w 1939 roku. W pierwszych dniach powstania warszawskiego budynek Dużej Pasty znajdował się w rękach Niemców. Było to bardzo silne gniazdo oporu nieprzyjaciół. Niemcy, wyposażeni w broń maszynową, z wysokich pięter ostrzeliwali powstańców i mieszkańców Warszawy a pod osłoną nocy uzupełniano zapasy broni, amunicji i żywności. W nocy z 19 na 20 sierpnia oddziały batalionu AK „Kiliński” rozpoczęły natarcie na PAST-ę. Rozpoczęła się zaciekła walka o każde pomieszczenie. Na drugim piętrze wywołano pożar, wskutek czego gmach zaczął płonąć. Po jakimś czasie ostrzał Niemców osłabł. Jeden z nich, wzięty do niewoli zeznał, że Niemcy przedostali się do podziemi i tam się ukrywają. Zarządzono gaszenie pożaru. Jednocześnie walki przeniosły się do piwnic. Zaatakowani granatami i miotaczem ognia Niemcy wkrótce się poddali. Do niewoli dostało się 115 jeńców. Ośmiu powstańców zginęło.
20 sierpnia na budynku PAST-y zawisła biało-czerwona flaga. Do końca powstania budynek pozostał w polskich rękach.
Rok 1942, uszkodzenia na ulicy Zielnej i ulica obecnie. Źródło: Powrót miasta – Zielna 37 i okolice Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej Warszawa 2010
Widok na fragment Śródmieścia z PAST-ą w latach 30. XX w. i obecnie. Kiedyś gęsto zabudowany kamienicami, dziś wygląda zupełnie inaczej. Fot. mapa.um.warszawa.pl
Po wojnie budynek przez długi czas stał w ruinie. Na przełomie lat 50. i 60. końcu doczekał się remontu, podczas której wprowadzono szereg zmian – m.in. zlikwidowano blankowanie na szczycie, dobudowano szklany kiosk na dachu, zmieniono liczbę pięter, przebito nowe otwory okienne a istniejące zmodyfikowano. Niższy budynek zachował kamienną elewację, która została odnowiona w 2003 roku, a na szczycie Dużej Pasty został umieszczony znak Polski Walczącej. 9 listopada 2000 budynek został przekazany środowiskom kombatanckim, w których imieniu budynkiem administruje Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego.
Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:
– PERŁA WARSZAWSKIEGO KLASYCYZMU – PAŁAC NA WYSPIE W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– UTRACONE ZABYTKI: KOŚCIÓŁ PW. ŚW. ALEKSANDRA NA PLACU TRZECH KRZYŻY W WARSZAWIE
Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Architektura
Widok z ul. Marszałkowskiej na Zielną, lata okupacji i współczesne. Źródło: szukajwarchiwach.gov.pl
Powstańcy przy budynku Małej Pasty, 1944 i 2022. Źródło: szukajwarchiwach.gov.pl
Temat: PAST – pierwszy warszawski wysokościowiec
Źródła: wikipedia.pl, fotopolska.eu, NAC, dzieje.pl, polskatimes.pl, domena publiczna, tonzp.dziedzictwowizualne
