Paulinerkirche był jednym z najważniejszych zabytków Lipska. Miejscem, gdzie religia i historia miasta splatały się w niezwykły sposób. Założony w 1231 roku jako kościół klasztorny dominikanów, po 1409 roku stał się kościołem Uniwersytetu Lipskiego. Przetrwał obie wojny niemal bez szwanku, by zostać zburzony w 1968 roku decyzją władz komunistycznych NRD. Po zjednoczeniu Niemiec postanowiono przywrócić pamięć o tej świątyni, budując na jej miejscu nowoczesne Paulinum, które łączy funkcje auli i kościoła uniwersyteckiego.
Historia Paulinerkirche – dominikański klasztor
W 1229 roku do Lipska przybyli dominikanie, którzy już w 1231 roku rozpoczęli budowę swojej świątyni – kościoła św. Pawła (Paulinerkirche). Wzniesiono ją w typowym dla tego okresu stylu: z wydłużonym korpusem, chórem i nawami bocznymi. W 1240 roku kościół został konsekrowany przez arcybiskupa Magdeburga Wilbranda. Paulinerkirche stanowił centrum dużego kompleksu klasztornego w obrębie murów miejskich.
Kościół uniwersytecki
Od momentu założenia Uniwersytetu w Lipsku w 1409 roku Paulinerkirche stał się jego integralną częścią. Już od 1419 roku kaznodziejów mianowała uczelnia, a w świątyni odbywały się nabożeństwa uniwersyteckie. Po reformacji klasztor rozwiązano, a 22 kwietnia 1544 roku Moritz von Sachsen przekazał budynki uniwersytetowi. 12 sierpnia 1545 roku Martin Luther poświęcił Paulinerkirche jako protestancki kościół uniwersytecki. Przez wieki świątynia była miejscem pochówku wielu profesorów i ich rodzin. Z czasem Paulinerkirche pełnił również funkcję auli uniwersyteckiej. Muzyczne życie kościoła także kwitło, a w latach 1723–1725 funkcje przy uroczystych nabożeństwach sprawował sam Johann Sebastian Bach. To właśnie w Paulinerkirche Bach wykonał m.in. kantatę na Zesłanie Ducha Świętego „Wer mich liebet, der wird mein Wort halten” (BWV 59) oraz żałobną „Laß, Fürstin, laß noch einen Strahl” (BWV 198).
XIX wiek i zmiany architektoniczne Paulinerkirche
W czasie bitwy narodów pod Lipskiem w 1813 roku kościół służył jako lazaret i obóz dla jeńców. W XIX wieku zburzono większość dawnego klasztoru, w ich miejsce wznosząc nowe gmachy uniwersyteckie, m.in. Augusteum. W związku z przekształceniem otoczenia, Paulinerkirche otrzymał w 1836 roku klasycystyczną fasadę autorstwa Alberta Geutebrücka, którą w 1897 roku ponownie przebudowano według neogotyckiego projektu Arweda Roßbacha.
Zniszczenie w 1968 roku
Po II wojnie światowej, w której Paulinerkirche nie doznał poważnych uszkodzeń, przyszły dla niego trudne czasy. W 1945 roku Augustusplatz przemianowano na Karl-Marx-Platz, a Uniwersytet Lipski na Karl-Marx-Universität. Plany administracji miejskiej dotyczące przebudowy kompleksu uniwersyteckiego przewidywały wyburzenie zabytkowych budynków i budowę nowego centrum politycznego i kulturalnego, które miało przedstawić Lipsk jako miasto socjalistyczne. Mimo sprzeciwów, zarówno ze strony teologów, studentów, jak i części mieszkańców, 23 maja 1968 roku odprawiono w kościele ostatnią mszę, a tydzień później świątynia została wysadzona w powietrze. Przed wyburzeniem udało się uratować niektóre elementy wyposażenia: epitafia, figury, krucyfiks oraz słynny późnogotycki ołtarz, który dziś znajduje się w kościele św. Tomasza w Lipsku. Wraz z kościołem wyburzono też inne zabudowania uniwersytetu, a na ich miejscu powstał nowy obiekt.
Nowe życie – Paulinum
Po zjednoczeniu Niemiec pojawiła się idea odtworzenia historycznego kościoła. W 2007 roku rozpoczęto rozbiórkę przestarzałego uniwersyteckiego gmachu i budowę Paulinum (pełna nazwa: Aula und Universitätskirche St. Pauli). Nowy budynek stanął niemal dokładnie w miejscu dawnego Paulinerkirche. Jego projekt wykonała pracownia Erick van Egeraat Associated Architects (EEA) z Rotterdamu. Architektura Paulinum świadomie nawiązuje do historii miejsca. Stromy dach przypomina neogotycki szczyt dawnego kościoła, a przesunięte okna wskazują kierunek zawalenia się budynku w 1968 roku. Gmach naśladuje też częściowo bryłę wyburzonego uniwersytetu oraz kościelną wieżę. Wnętrze Paulinum pełni dziś funkcję zarówno sakralną, jak i akademicką. Jest miejscem nabożeństw, koncertów i uroczystości uniwersyteckich.
Źródło: uni-leipzig.de
Czytaj też: Architektura | Architektura sakralna | Zabytek | Niemcy | Historia | Ciekawostki
Uniwersytet i kościół w 1917 roku i dziś. Fot. Wolfgang Sauber (Xenophon)/Wikimedia Commons i Google Maps
Kościół w 1900 i 2024 roku. Fot. Hermann Walter (1838-1909), Public domain, via Wikimedia Commons i Google Maps
