Pałac na Wyspie, widok od strony Stawu Południowego, fot. Henryk Poddębski, przed 1936 r.

Perła warszawskiego klasycyzmu: Pałac na Wyspie w Łazienkach Królewskich

·11 lutego 2022

Żaden z warszawskich pałaców nie przetrwał II wojny światowej bez uszczerbku. Te, które ocalały, zostały doszczętnie obrabowane. Po wojnie podjęto decyzję o odbudowie prawie wszystkich pałaców, często jednak odtwarzano tylko ich elewacje, przystosowując wnętrza do nowych celów. Jedne są dziś muzeami, inne służą celom wystawienniczym, a wiele z nich odbudowano na siedziby urzędów i stowarzyszeń. Pałace w Warszawie miał nie tylko król. Bogata szlachta i zamożne rodziny też budowały swoje rezydencje, wznosząc przepiękne budowle prezentujące rozmaite style architektoniczne. Jedną z najbardziej niezwykłych i najpiękniejszych rezydencji jest perła warszawskiego klasycyzmu – Pałac na Wyspie w Łazienkach Królewskich.

Pierwotnie był to barokowy pawilon Łaźni, zbudowany według projektu Tylmana z Gameren w latach 1683–1689 dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.
Pawilon został przebudowany na życzenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w stylu klasycystycznym, według projektu Dominika Merliniego. Autorami dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej byli m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch.

Pałac na Wyspie na pocz. XX w.

Pałac na Wyspie w Łazienkach Królewskich

Pałac był od 1775 roku letnią rezydencją króla. W lecie, od 1784 roku, w sali jadalnej odbywały się organizowane przez władcę obiady czwartkowe. Wszelkie większe przyjęcia, zwłaszcza tańce i bale, organizowano w sali balowej. Na piętrze budynku znajdowały się apartamenty Stanisława Augusta Poniatowskiego. Przy pałacu zbudowano też kaplicę.

Po śmierci ostatniego z królów polskich pałac stał się własnością księcia Józefa Poniatowskiego i jego siostry księżnej Marii Teresy Poniatowskiej. W 1817 roku Łazienki wraz z pałacem zostały sprzedane carowi Aleksandrowi I. W 1846 roku przebudowano zachodni pawilon, w wyniku czego powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym był, wraz z parkiem, własnością Państwowych Zbiorów Sztuki.

Jesienią 1944 roku sprzęty znajdujące się w pałacu zostały wywiezione przez stacjonujących w nim Niemców do III Rzeszy. Po upadku powstania warszawskiego Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili. Pożar zniszczył najstarsze i najcenniejsze pomieszczenia – pokój kąpielowy wyłożony holenderskimi płytkami ceramicznymi, wnętrze pochodzące z XVII w. z pierwotnej wersji pałacu projektu Tylmana z Gameren, oraz Salę Salomona, gdzie zniszczeniu uległy malowidła Marcello Bacciarellego. W ścianach spalonego budynku Niemcy nawiercili setki otworów na dynamit, jednak nie wysadzili zrujnowanego pałacu w powietrze.

Pałac po spaleniu przez Niemców w 1944 roku oraz obecnie.

Pałac w roku 1920 i 2022.

Rok ok. 1910 i 2022, wschodni fragment pałacu.

Trudną i żmudną odbudowę pałacu, pod kierownictwem architekta Jana Dąbrowskiego, rozpoczęto tuż po zakończeniu wojny, a zakończono w 1965 roku. Bogate wnętrze zostało zrekonstruowane, nie odtworzono jednakże kilku wartościowych malowideł. Nie odbudowano też cerkwii.
Pałac na Wyspie w Łazienkach Królewskich został włączony w charakterze oddziału do Muzeum Narodowego, a od roku 1995 jest samodzielną instytucją. W latach 2012–2015 prowadzono w pałacu prace renowacyjne. Wzmocniono wtedy m.in. zapadające się tarasy nad stawem, wbijając w dno 150 dębowych pali. Położono też nowe blaszane pokrycie dachu, wymieniono wszystkie instalacje oraz poddano konserwacji rzeźby znajdujące się na attykach. Remont objął wszystkie pomieszczenia zabytku, m.in. w Sali Balowej odsłonięto XVII-wieczne malowidła Jana Bogumiła Plerscha.

Pałac podczas okupacji i obecnie.