Miejsce z historią: Plac Grzybowski w Warszawie. Jak się zmienił?

Plac Grzybowski to dziś jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w Warszawie. Pomimo swojego zlokalizowania w samym centrum miasta, kameralność tego miejsca tworzą świetnie zaprojektowana zieleń, woda, meble miejskie oraz spora przestrzeń dla pieszych. Zabudowa natomiast jest dość chaotyczna, składają się na nią m. in. kościół Wszystkich Świętych, wieżowiec Cosmopolitan, odrestaurowane i opuszczone kamienice, oraz bloki z lat 60. Otoczenie placu jest wyraźnym dowodem na to, że to prawdziwe miejsce z historią.

Do końca XVIII wieku Warszawa była podzielona na jurydyki, czyli małe, prywatne miasteczka w mieście, którym charakter nadawali ich właściciele. Grzybów, założony przez starostę Jana Grzybowskiego, miał charakter stricte produkcyjno-handlowy.
Taki charakter jurydyki sprawiał, że była doskonale powiązana z całym ówczesnym miastem. Z placu wychodziły ważne drogi, a najważniejszą z nich była Twarda, będąca jednym z pierwszych traktów Warszawy, który biegł aż do Krakowa. Poza Twardą innymi ważnymi ulicami były Bagno i Graniczna. Pod koniec XVIII wieku wzniesiono tam dwupiętrowy ratusz, a po jego zburzeniu w połowie XIX w. utworzono na placu targ zbożowy, działający do końca XIX wieku, jednak wcześniej, po roku 1815 plac obudowano kamienicami. Zarówno sam plac, jak i wychodzące z placu ulice prezentowały jednolitą, klasycystyczną zabudowę, zaś sam plac od 1830 roku nazywano Rynkiem Grzybowskim.

Kościół Wszystkich Świętych górujący nad placem, pocz. XX w.

Plac Grzybowski w Warszawie

Wygląd placu nabrał nowego charakteru w drugiej połowie XIX w., gdy po roku 1861 zbudowano kościół Wszystkich Świętych. W związku z budową świątyni istniejące tam targowisko przeniesiono na plac Kercelego. Od roku 1866 na placu istniała pętla linii tramwajowej, dowożącej pasażerów na warszawskie dworce. Już wcześniej, bo w roku 1855 do placu doprowadzono nitkę nowego wodociągu warszawskiego, wybudowanego według projektu Henryka Marconiego. W pobliżu kościoła wystawiono wtedy studnię. Równolegle plac otrzymał oświetlenie gazowe, a po roku 1907 – elektryczne. W roku 1897 targowisko przeniesiono na nieistniejący dziś plac Witkowskiego, zaś plac Grzybowski uporządkowano: pośrodku urządzono ozdobny skwer, na pozostałym terenie nawierzchnię z „kocich łbów” zastąpiła kostka bazaltowa. W późniejszym okresie okolica placu zamieszkiwana była głównie przez ludność żydowską i słynęła z licznych sklepików. W 1940 roku Plac Grzybowski znalazł się w obrębie warszawskiego getta.

Zabudowa placu, pocz. XX w. i współczesność.

Podczas bombardowań miasta i ciężkich walk w powstaniu warszawskim w 1944 roku, częściowo uszkodzono okoliczne kamienice oraz kościół. Świątynia uległa poważnym zniszczeniom, zawaliły się sklepienia, co spowodowało zasypanie kościoła dolnego. Spaleniu uległy cenne organy, zaś dzwony pod wpływem temperatury stopiły się. Po upadku powstania Niemcy spalili wiele ocalałych budynków, w tym synagogę. Powojenne plany zakładały początkowo odbudowę placu w dawnym kształcie, jednak nigdy do tego nie doszło.

Mogiły zabitych warszawiaków, lata okupacji oraz współczesność.

Próżna jest dziś jedyną ulicą na obszarze dawnego getta, która zachowała zabudowę po obu stronach. Uszkodzony kościół zachowano i podjęto odbudowę, która trwała przez wiele lat. Częściowo ocalałą zabudowę ulicy Bagno wyburzono po roku 1962, wznosząc do roku 1967 bloki osiedla „Grzybów”. W latach 1966–1967 wzniesiono na placu późnomodernistyczny gmach Teatru Żydowskiego, według projektu Władysława Jotkiewicza i Bohdana Pniewskiego, który zburzono w roku 2017. W 2013 roku ukończono budowę 44-piętrowego apartamentowca Cosmopolitan, a w miejscu zburzonego Teatru Żydowskiego planowana jest budowa kolejnego wieżowca, gdzie znajdzie się Centrum Kultury Żydowskiej. W latach 2009–11 przeprowadzono gruntowną przebudowę placu, która nadała mu nową, ciekawą formę. Spośród okolic placu przetrwała do dziś zaledwie garstka przedwojennych budynków. Dzięki urozmaiconemu pejzażowi, bogatej historii oraz sąsiedztwu wielu ciekawych lokali, plac Grzybowski jest dziś miejscem bardzo atrakcyjnym turystycznie.

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:

– NIEDOCENIONE PIĘKNO: PAŁAC KRONENBERGA W WARSZAWIE
– KRÓL WARSZAWSKICH PRZEPRAW: MOST KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO

– NIEISTNIEJĄCE ZABYTKI: CZERWONY PAŁAC BRANICKICH W WARSZAWIE
– PERŁY PRZEDWOJENNEJ WARSZAWY: FILHARMONIA NARODOWA KIEDYŚ I DZIŚ

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Historia | Metamorfoza | Polska

Zniszczona zabudowa placu, lata 40. i współczesne.