W 2025 roku mija dokładnie sto lat od momentu, gdy na mapie Polski pojawiła się Podkowa Leśna – wyjątkowe miasto-ogród, będące jednym z najciekawszych przykładów modernistycznego planowania urbanistycznego w przedwojennej Polsce. Jej historia to opowieść o wizji, odwadze inwestorów, miłości do przyrody i architektury oraz miejscu, które na przestrzeni dekad zachowało swój niepowtarzalny charakter.
Podkowa Leśna – wizja miasta wśród drzew
Za symboliczny moment narodzin Podkowy Leśnej przyjmuje się dzień 9 kwietnia 1925 roku. Wówczas w gmachu warszawskiej hipoteki podpisano dokumenty powołujące do życia spółkę „Miasto-Ogród Podkowa Leśna”. Sygnatariuszami byli Janusz Regulski i Tadeusz Baniewicz, związani z koncernem „Siła i Światło”, oraz Stanisław Wilhelm Lilpop – właściciel ziem, na których planowano wznieść osadę. Inspiracją dla idei miasta-ogrodu była rozwijająca się wówczas koncepcja harmonijnego współistnienia architektury z naturą. Urbanistyczny projekt zlecono architektowi Antoniemu Jawornickiemu, który zaproponował układ koncentryczny, z ulicami rozchodzącymi się niczym promienie od centralnego punktu, czyli stacji kolei elektrycznej EKD, dziś znanej jako Warszawska Kolej Dojazdowa.
Architektura i kultura – elegancja wśród zieleni
Podkowa Leśna od początku przyciągała intelektualistów, artystów oraz przedstawicieli elity urzędniczej i akademickiej. Domy projektowali czołowi architekci międzywojennej Polski, tacy jak Maciej Nowicki, Bohdan Lachert, Józef Szanajca czy Lucjan Korngold. Nadało to miastu nie tylko estetyczny sznyt, ale i wyjątkową tożsamość. Warto wspomnieć o willi Stawisko, zbudowanej według projektu Stanisława Gądzikiewicza, która stała się domem Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów. Dziś mieści się tam muzeum poświęcone pamięci pisarza i jego żony, stanowiące kulturalne serce Podkowy.
Trudne lata – wojna i opór
W czasie II wojny światowej Podkowa Leśna, jak wiele innych podwarszawskich miejscowości, stała się schronieniem dla ukrywających się Żydów oraz uchodźców z Warszawy. Po upadku Powstania Warszawskiego, do miasteczka napłynęły tysiące osób, w tym także przedstawiciele Armii Krajowej. Z tego powodu okolica zyskała miano „Małego Londynu”. To właśnie tutaj, w jednym z domów, działała jedyna radiostacja AK, która przetrwała powstańcze zniszczenia. Obsługiwali ją Zofia i Stefan Korbońscy, późniejsi bohaterowie i świadkowie historii.
Powojenna aktywność i niepokorna duchowość
Po wojnie Podkowa Leśna zachowała swoją niezależność i aktywność społeczną. W latach 60. i 70. parafia pw. św. Krzysztofa, prowadzona przez księdza Leona Kantorskiego, stała się miejscem spotkań, modlitw za ojczyznę i przestrzenią kultury niezależnej. To tu odbyło się pierwsze w Polsce wykonanie tzw. „mszy beatowej” – liturgii z towarzyszeniem muzyki rockowej. W czasie stanu wojennego świątynia była punktem oporu, organizowano głodówki w obronie więźniów politycznych oraz liczne spotkania z opozycjonistami i historykami.
Zielona perła Mazowsza
Dziś Podkowa Leśna to świadek historii oraz ważne miejsce na mapie Mazowsza. Otoczona lasami, z trzema rezerwatami i wieloma pomnikami przyrody, zachowała swój willowy, spokojny charakter. Aleja Lipowa z niemal setką wiekowych lip, dawne wille i pałacyki, modernistyczny kościół z wyjątkowym wnętrzem sakralnym czy wspomniane Stawisko – to wszystko tworzy niepowtarzalną atmosferę miasteczka. Miasto jest również popularnym miejscem weekendowych wycieczek warszawiaków, którzy dzięki kolejce WKD szybko mogą znaleźć się wśród zieleni i spokoju.
Podkowa Leśna – dziedzictwo i przyszłość
Od 1981 roku Podkowa Leśna figuruje w rejestrze zabytków, co było swego czasu decyzją kontrowersyjną, ale ostatecznie pozwoliło ochronić wiele cennych obiektów przed niekontrolowaną przebudową. Dziś władze miasta i mieszkańcy starają się dbać o ten wyjątkowy charakter pielęgnując zieleń, wspierając kulturę i otwierając swoje ogrody podczas corocznego Festiwalu Otwarte Ogrody. W 100-lecie istnienia Podkowy Leśnej warto nie tylko wspominać jej bogatą historię, ale również spojrzeć w przyszłość z nadzieją, że nadal będzie ona miejscem, gdzie przyroda, kultura i ludzka wspólnota tworzą harmonijną całość.
Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków
Czytaj też: Architektura w Polsce | Osiedle | Urbanistyka | Zabytek | Historia
