Elbląg stał się areną walk w 1945 r. Siły niemieckie starły się tutaj z oddziałami radzieckimi. Walki sprawiły, że historyczna zabudowa Śródmieścia oraz Starego Miasta została zniszczona. Znaczna część tej tkanki odbudowana została dopiero kilkadziesiąt lat po wojnie. Miasto odżyło, postmodernistyczny Elbląg wypełniły budynki symbolizujące przedwojenną architekturę, ale w zupełnie innym stylu. O tej historii opowie wystawa „Retrowersje. O postmodernistycznej odbudowie Elbląga”, którą będzie można zobaczyć w Warszawie. Autorem publikowanych w artykule zdjęć jest K. Rodziewicz.
Zniszczone Stare Miasto w Elblągu zostało uprzątnięte dopiero w latach 60. XX wieku. Miasto cierpiało z powodu braku mieszkań, dlatego na początku lat 70. na obszarze Starego Miasta planowano wybudować blokowisko. Planów nie udało się zrealizować bo zabrakło środków na ich realizację. Z perspektywy czasu można stwierdzić, że „na szczęście”.
W 1972 r. ruszyła odbudowa Starego Miasta. Prace zintensyfikowano w latach 80. Postanowiono wtedy, że kamienice zostaną odbudowane w taki sposób, aby ich wielkość i kształt symbolizowała średniowieczną zabudowę. Postmodernistyczny Elbląg nabierał kształtów.
Odbudowę realizowano według koncepcji retrowersji. To autorska doktryna konserwatorska opracowana przez profesor Marię Lubocką-Hoffmann. Zakłada ona, że charakter nowej architektury będzie nawiązywać do przedwojennej. Celem odbudowy było nie tylko wypełnienie Starego Miasta budynkami, ale przywrócenie niemierzalnych wartości – atmosfery, ducha i nastroju. W efekcie nowe kamienice zbudowano na obrysie historycznych fundamentów. Udało się odtworzyć układ urbanistyczny, siatkę ulic i skalę kwartałów.
W całym projekcie odważnym krokiem była decyzja o wybraniu postmodernistycznej formy architektonicznej, która w unikalny sposób interpretuje historię. Odbudowa Elbląga pokazuje historię transformacji ze zmianami ekonomicznymi i procesami społecznymi, które wydarzyły się w Polsce w II połowie XX wieku.
Proces odbudowy będzie można lepiej poznać odwiedzając wystawę „Retrowersje. O postmodernistycznej odbudowie Elbląga”. Wystawa otwarta zostanie 22 czerwca z inicjatywy Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki oraz Galerii EL. Będzie ją można zwiedzać w Pawilonie wystawowym SARP.
Narracja wystawy oparta jest o dwie części. Pierwsza to historyczno-społeczne tło elbląskiej odbudowy – niepublikowane wcześniej archiwalne fotografie, dokumenty, rysunki i materiały video. Odwiedzający będą mogli poznać ruderalną historię Starego Miasta, niezrealizowane modernistyczne wizje odbudowy oraz proces powstawania i certyfikowania elbląskiego gruzobetonu. Natomiast część artystyczna wzbogaca opowieść o powojennej odbudowie o nowe reinterpretacje współczesnych artystów i artystek.
Wystawa jest efektem wyjątkowej współpracy dwóch instytucji – Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu i Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki oraz wsparcia wielu lokalnych, elbląskich ekspertów i ekspertek i twórczego zaangażowania artystów i artystek z całej Polski. Wystawa była pokazywana po raz pierwszy w Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu w maju i czerwcu 2023 r. pod tytułem Retrowersje: Sobie mieszkania – miastu starówkę, niaiu.pl/dzialalnosc/retrowersje.
Artyści i artystki: Maciej Cholewa, Jan Domicz, Roman Fus, Krystyna Jędrzejewska-Szmek i Kasper Jakubowski, Krzysztof Maniak, KinoMANUAL (Aga Jarząb i Maciej Bączyk), Anna Maria Karczmarska i Mikołaj Małek, Anna Królikiewicz (we współpracy z Justyną Kropidłowską), Filip Rybkowski, Dominika Skutnik, Joanna Stachowiak, TURNUS (Marcelina Gorczyńska i Kamila Falęcka), Aleksander Wadas, Wiktoria Walendzik, Ludwik Zamczyński.
Zespół kuratorski Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki: Zuzanna Mielczarek i Mateusz Włodarek
Zespół kuratorski Centrum Sztuki Galeria EL: Emilia Orzechowska i Maciej Olewniczak
zdjęcia: K. Rodziewicz
źródło: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki
Czytaj też: Postmodernizm | Architektura w Polsce | Ciekawostki | Kamienica | Historia | whiteMAD na Instagramie
