Plaga med, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

To przełom! Poznańska synagoga trafiła do rejestru zabytków

·29 maja 2025

Decyzją Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dawna Nowa Synagoga w Poznaniu, która przez lata pełniła funkcję miejskiej pływalni, została oficjalnie wpisana do rejestru zabytków. Krok ten stanowi bardzo ważny etap w walce o zachowanie jednego z najcenniejszych śladów żydowskiego dziedzictwa w stolicy Wielkopolski.

Obiekt od lat figurował w gminnej ewidencji zabytków, lecz dopiero teraz zyskał realną ochronę prawną. Wpis obejmuje najcenniejsze, zachowane elementy architektoniczne budynku, m.in. pozostałości sklepień, fragmenty oryginalnych murów oraz detale.

Nowa Synagoga i jej historia

Nowa Synagoga została wzniesiona w 1907 roku według projektu berlińskiej pracowni Cremer & Wolffenstein na rogu ulic Wronieckiej i Stawnej. Budynek charakteryzował się monumentalną kopułą oraz architekturą łączącą styl romański z motywami orientalnymi. Obiekt mieścił 1200 osób i był jedną z najbardziej okazałych bożnic w regionie. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Poznania w 1939 roku synagoga została pozbawiona funkcji religijnej. W 1940 roku zdewastowany budynek przerobiono na basen i ośrodek rehabilitacyjny dla żołnierzy Wehrmachtu. Usunięto wówczas wszelkie sakralne elementy, zniszczono kopułę, przebudowano wnętrze i zmieniono rozkład otworów okiennych oraz drzwiowych. Bożnica zyskała wówczas obecny wygląd.

Powojenne losy i walka o pamięć

Po zakończeniu II wojny światowej obiekt wyremontowano i przez kolejne dekady pełnił funkcję miejskiej pływalni. W 2002 roku przeszedł w ręce Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP, a w 2011 roku został zamknięty ze względu na zły stan techniczny. Od tego czasu budynek pozostaje niewykorzystany, z wyjątkiem okazjonalnych wydarzeń kulturalnych. W ostatnich latach pojawiły się kontrowersyjne plany przekształcenia obiektu w hotel lub przestrzeń mieszkalną. Wobec tego społecznicy z organizacji Miasteczko Poznań, Łazęga Poznańska i Ahawas Tora zainicjowali działania na rzecz objęcia zabytku ochroną konserwatorską. Na ich czele stanął Maciej Krajewski. W lutym 2024 roku Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków wszczął procedurę wpisu, która zablokowała możliwość jakichkolwiek prac adaptacyjnych.

fot. Plaga med, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Znaczenie wpisu i dalsze losy budynku

Podjęta właśnie decyzja konserwatorska dotyczy nie całej bryły, a jedynie oryginalnych fragmentów synagogi, czyli tych, które przetrwały wszelkie zniszczenia i przebudowy. Podkreślono w niej wyjątkową wartość budynku jako materialnego świadectwa obecności społeczności żydowskiej w Poznaniu. Zwrócono też uwagę, że poznańska synagoga jest jednym z nielicznych zachowanych przykładów synagog z centralnym planem i kopułą w Europie Środkowej. W przeszłości władze miasta wykazywały niewielkie zainteresowanie losem budynku. Pojawiały się nawet głosy, by go zburzyć. Tymczasem opinie zawarte w decyzji konserwatora wykazują merytoryczną przewagę argumentów na rzecz ochrony nad koncepcjami całkowitej przebudowy czy rozbiórki. Inwestor, który planował przekształcenie synagogi w obiekt komercyjny, może jeszcze odwołać się od decyzji do Generalnego Konserwatora Zabytków.

Nowa Synagoga – przyszłość

Przyszłość dawnej synagogi pozostaje otwarta. Wpis do rejestru zabytków wyznacza nowy rozdział w jej burzliwej historii. Ochrona konserwatorska daje nadzieję na to, że obiekt zostanie zagospodarowany w sposób godny jego przeszłości i znaczenia. Budynek przetrwał trudne czasy XX wieku i teraz może stać się miejscem refleksji, edukacji i świadectwem wielokulturowego dziedzictwa Poznania.

Niech nie zmyli Cię profilowe zdjęcie redaktora. Nikt nie zhakował naszej strony! Marka LEGO zachęciła nas do uczczenia Dnia Dziecka w wyjątkowy sposób. Zmieniliśmy zdjęcia profilowe naszych redaktorów, dzięki którym przenieśliśmy się do błogiego czasu dzieciństwa 😊. Urozmaiceniem jest też kursor w wersji desktopowej, który na kilka dni zmienił się w klocek LEGO. Taka wersja strony będzie nam towarzyszyć do 1 czerwca. W tym roku marka LEGO z okazji Dnia Dziecka przygotowała specjalną akcję z platformą Slowhop, w ramach której wypełniła 21 domów w całej Polsce zestawami klocków LEGO i chętnym dała możliwość spędzenia w nich weekendu z kreatywną zabawą. Więcej o tej akcji pisaliśmy TUTAJ i TUTAJ.

PS. a jeśli szukasz pomysłu na zestaw klocków LEGO do kreatywnej zabawy, sprawdź nasze propozycje TUTAJ. To dobre pomysły na prezent, nie tylko z okazji Dnia Dziecka!

Źródło: architekturaibiznes.pl, sztetl.org.pl , jhi.pl