Zakończył się konkurs na projekt Muzeum w Treblince, który powstanie na terenie obozów zagłady 1941-44. W konkursie I nagrodę przyznano koncepcji zaprezentowanej przez zespół Bujnowski Architekci, II nagrodę otrzymała pracownia Grupa 5 Architekci. W sumie zgłoszono 31 prac, jednak dziś publikujemy projekt, który nie zdobył przychylności Jury. To koncepcja, którą przygotowali architekci z pracowni KXM we współpracy z biurem Lahdelma & Mahlamäki z Finlandii. Ta druga pracownia odpowiada za projekt między innymi Muzeum POLIN w Warszawie. Polsko-fiński zespół proponuje, by muzeum stało się Drogą Pamięci – edukacyjną ścieżką, która przypomni o historii.
Przestrzeń dawnego niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady i obozu pracy to miejsce zasługujące na szczególne upamiętnienie. Budynek Nowego Muzeum w Treblince powinien jak najlepiej odpowiadać na potrzeby funkcji muzealnych. Poprzez wykreowanie nowej jakości architektury ma zachęcić do jego odwiedzenia, tworzyć przestrzeń edukacji historycznej przyszłych pokoleń i z należytym szacunkiem traktować historię miejsca, odnosząc się do pamięci ofiar.
IDEA
Główna idea Nowego Muzeum w Treblince opiera się na symbolice drogi. Odwiedzający muzeum od samego początku przemieszczają się po ściśle wyznaczonej ścieżce, która jest metaforą drogi, jaką przebyli więźniowie obozu. Architektura swoją formą oraz użytymi materiałami ma przytłaczać i skłaniać do refleksji. Przywoływać pamięć ludzi, którzy zostali przywiezieni do obozu i poruszali się po wyznaczonej przez swoich oprawców trasie. Długa i wąska ścieżka przechodzi początkowo przez podziemną część trasy pamięci, na której przedstawiono historię obozu. Następnie przez główne wejście trafiamy do wewnętrznego lobby, które kieruje nas coraz wyżej przez kolejne wąskie, wysokie i surowe pomieszczenia – wzbudzające w odwiedzających poczucie dyskomfortu i niepokoju. Finałem ścieżki jest wieża widokowa, z której rozpościera się widok na otaczający krajobraz, ukazując skalę dawnego obozu zagłady oraz dalszą trasę zwiedzania.
Z uwagi na rangę miejsca postanowiono, że Nowe Muzeum otuli istniejący budynek, ukrywając jego zewnętrzny kształt. Nie będzie on widoczny z żadnej ze stron i co za tym idzie, nie jest wymagane, aby na etapie budowy nowego budynku przekształcać jego elewację zewnętrzną. Zabieg ten pozwoli na stworzenie wysokiej jakości przestrzeni, jednocześnie nie łamiąc założeń konkursu. Staremu budynkowi zostanie nadana nowa funkcja, natomiast z biegiem czasu będzie istniała możliwość jego przebudowy i zmiany elewacji na ciemną fasadę z palonego drewna lub rozbiórki w celu wykreowania nowego architektonicznego wnętrza. Rozwiązania te wpłyną nie tylko na budżet, ale i praktyczność współfunkcjonowania starej i nowej tkanki. Nowy budynek otacza istniejący obiekt, dzięki czemu jego przestrzenie zostają elastycznie wykorzystane do planowanych funkcji konferencyjnej oraz edukacyjno-wystawienniczej. Przestrzeń nowego i istniejącego budynku jest równocześnie używana do działalności archiwalnej i badawczej. Zwiedzający wystawę będą mogli cieszyć się dobrze zagospodarowaną oraz spójną przestrzenią oraz ekspozycjami.
Działalność wystawiennicza
Przestrzeń dla ekspozycji stałych została zaprojektowana w części nowego budynku, która otacza istniejącą zabudowę. Proporcje przestrzeni wystawienniczej dają szereg możliwości ekspozycyjnych zarówno dla wystaw typowo obiektowych, jak również tych o wymiarze empirycznym. Przestrzeń wystawiennicza czyli ciąg galerii, mogłaby stworzyć ramy dla koncepcji wystawy opartej wyłącznie na świetle i dźwięku. Warunki naturalnego oświetlenia określone zostaną bardziej szczegółowo na etapie kształtowania ekspozycji. Wnętrze może być aranżowane z lekkimi otworami bez zmiany architektonicznego wyrazu bryły. Na przekroju pokazano proporcje zagospodarowania projektowanych przestrzeń. Miejsce dla wystaw stałych zaczyna się już po przybyciu na teren muzeum. Począwszy od granicy obszaru znajduje się “korytarz pamięci”, który opadając się i wznosząc prowadzi wokół placu przed muzeum by wyjść w jego centralnym punkcie. Jej celem jest uwrażliwienie zwiedzających na atmosferę i przeznaczenie muzeum oraz na to, co wydarzyło się w Treblince w czasie wojny. Ściany kanionu mogą opowiadać za pomocą obrazów, świateł i dźwięków co miało miejsce podczas Holokaustu. Alternatywnie, zwiedzający wystawę mogą udać się z parkingu, placem muzealnym bezpośrednio do głównego wejścia.
Po wejściu do głównego foyer mamy bezpośredni kontakt z ekspozycją. Zwiedzający zostaje wprowadzony bezpośrednio w obieg ekspozycji, w metaforyczną „drogę”, która po wystawach stałych kontynuuje się do wieży widokowej nad dachami muzeum. Z niej rozpościera się widok na dawny teren obozu. Stała wystawa symbolizuje drogę jaką przechodzili więźniowie oraz pomaga zrozumieć tragiczne losy ofiar Holokaustu.
Kolekcja Willenberga znajduje się na początku wystawy w centralnym miejscu. Jej najcenniejsze dzieło czeka na zwiedzających jako zwieńczenie głównej klatki schodowej.
Przestrzeń zmieniającej się ekspozycji zlokalizowana jest na poziomie wejścia i może być elastycznie łączona w ramach obiegu ekspozycji stałej. Kształt i kubatura stałej powierzchni wystawienniczej umożliwia – biorąc pod uwagę możliwość załadunku prosto z dziedzińca – nawet dużych eksponatów. Proporcje przestrzeni są zoptymalizowane również pod kątem akustycznych występów muzycznych.
Powierzchnia strefy wejściowej umożliwia organizację specjalnych wystaw. Materiałem dominującym we wnętrzu jest ciemny metal, który stanowi kontynuację materiału z dziedzińca wejściowego. Wszystkie powierzchnie wystawiennicze są dostępne dla osób niepełnosprawnych poprzez rampy i windy.
Funkcje związane z muzeum
Różnorodna działalność muzeum opierająca się na takich aktywnościach jak tworzenie kolekcji, dokumentacja i eksponowanie wystaw. Jest to częścią codziennej pracy muzeów specjalnych i będzie praktykowana na zaprojektowanych powierzchniach przedstawionych w programie konkursowym. Dzięki odpowiedniemu ich rozmieszczeniu i starannym połączeniu z uwzględnieniem kubatur istniejącego budynku, możliwe jest prowadzenie muzeum przy zadanych zasobach przestrzennych. Pomieszczenia znajdujące się pod główną częścią wystawienniczą są wyposażone w wyjmowane archiwalne półki oraz posiadają dostęp do naturalnego oświetlenia miejsc pracy. Przestrzenie nowego budynku ciągną się nieprzerwanie do istniejącego budynku i są połączone windą towarową (dwustronną, do konserwacji i zwiedzających wystawy). Pomieszczenia techniczne związane z muzeum mają osobne wejście dla personelu od strony parkingu umożliwiając wygodną obsługę obiektu.
Edukacja, spotkania i działalność konferencyjna
Edukacja jest integralną częścią współczesnej działalności muzealnej. Dobrze zaprojektowana przestrzeń muzeum stawia przed sobą różnorodne zadania i funkcje. Ma na celu wzbudzenie wśród dzieci i młodzieży świadomość i i zainteresowania wydarzeniami historycznymi. Umożliwi spotkania różnych pokoleń na wspólnych seminariach i warsztatach, stanowiąc miejsce wymiany poglądów i doświadczeń. To również tutaj organizowane będą międzynarodowe spotkania naukowców, badaczy, historyków. Nowoczesne muzeum musi oferować elastyczne ramy dla wydarzeń o różnej wielkości, a także eventów zaplanowanych w tym samym czasie. Pomieszczenia muszą być odseparowane od wydarzeń foyer wejściowego, a jednocześnie łatwo dostępne z punktu informacyjnego. Koncepcja muzeum oferuje również zewnętrzny taras dla przestrzeni edukacyjnych oraz – do rozważenia przez organizatorów konkursu – oddzielną kafeterię. Wpłynie to pozytywnie na komfort użytkowania budynku dla osób przebywających na konferencjach oraz zwiedzających wystawę. W specjalnych okolicznościach goście konferencji mogą być przyjmowani również przez wejście dla personelu.
Kaplica to przestrzeń ciszy. Jej symbolika oraz aranżacja przestrzeni nie odwołuje się do konkretnych wyznań religijnych, odnosi się do ludzkiej potrzeby i chęci bycia częścią tego milczenia. To miejsce skupienia i kontemplacji, dostępne dla wszystkich. Świetlna ściana przyjmując przy wejściu zwiedzających, jest symbolicznym pozdrowieniem i zachęceniem dla ludzi do solidarnego spotkania w przejmującej ciszy tego ascetycznego wnętrza.
Dziedziniec wejściowy
Dziedziniec wejściowy przygotowuje zwiedzających na atmosferę panującą w muzeum. Przestrzeń jest wyłożona kamienną posadzką, a w jej centralnej części znajduje się otwarta mała widownia, połączona również z „kanionem pamięci”. Wejście do foyer muzeum podkreślono za pomocą zastosowania w części posadzki takiego samego materiału jak na elewacji. Ostre kształty muzeum, surowość i ciężkość materiałów oraz pochyłe ściany budynku wywołują dyskomfort u odwiedzających.
Materiały i konstrukcje
Konstrukcję budynku zaprojektowano jako żelbetową, monolityczną, wylewaną na miejscu. Wymiary oraz wykonanie konstrukcji założono na podstawie standardowych zasad. Na elewacji zastosowano olejowane blachy stalowe o grubości 5 – 8 milimetrów. Planuje się, aby powierzchnia blach metalowych, olejowana była co mniej więcej 5 lat. Powierzchnia z czasem zachodząc patyną uzyska głębię odcieni brązu, żółci i czerwieni. Podobny materiał używany jest we wnętrzach pomieszczeń. Ponadto materiał powierzchni wystawienniczych zostanie określony wraz z postępami projektowaniu ekspozycji.
Dziedziniec otaczający istniejący budynek łączy się z wnętrzem muzeum przez półprzezroczystą ścianę ze szklanych cegieł wypuszczających światło w przestrzenie wystawiennicze. Jasność powierzchni wystawienniczej jest regulowana zgodnie z założeniami projektu wystaw i w razie potrzeby może być zasłonięta zaciemniającymi zasłonami.
Konstrukcja dachu jest odwrócona. Dach wykończony jest stalowymi płytami o grubości 3-5 mm, które można podnosić i montować na podkonstrukcji. Wentylacja w przestrzeniach wystawienniczych oparta jest na zasadzie wentylacji wyporowej.
Efektywność energetyczna
Budynek przystosowany jest do wykorzystania lokalnych sieci energetycznych oraz odnawialnych źródeł energii. Większość ogrzewania (~70 %) i całe chłodzenie jest wytwarzane za pomocą wydajnego systemu pompy ciepła powietrze-woda. System pompy ciepła znacznie zmniejsza zapotrzebowanie na energię pierwotną wymaganą dla systemu grzewczego. Ciepło sieciowe jest wykorzystywane jako dodatkowe źródło ciepła, gdy zapotrzebowanie na moc grzewczą przewyższa wydajność pomp ciepła. Pompy ciepła i lokalne magazyny ciepła umożliwiają systemowi grzewczemu budynku dostosowanie zapotrzebowania na ciepło miejskie, co przynosi dodatkowe korzyści dla lokalnej sieci ciepłowniczej.
Energia odnawialna jest wytwarzana za pomocą cienkowarstwowych paneli słonecznych, które są bardziej wydajne niż tradycyjne panele krzemowe. Panele cienkowarstwowe wytwarzają ~30% rocznego zapotrzebowania na energię elektryczną. Połączone zastosowanie pomp ciepła i paneli słonecznych powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na energię nieodnawialną o 60 proc.
Autorzy:
Lahdelma & Mahlamäki: Rainer Mahlamäki – Architekt Prowadzący, Jukka Savolainen, Taavi Henttonen, Ilkka Syrjäkari
KXM: Klaudia Gołaszewska, Marek Grodzicki, Kinga Grzybowska, Michał Hondo
Sitowise: Nicholas Steward – konsultant ds. Zrównoważonego rozwoju
Czytaj też: Wydarzenia | Ciekawostki | Historia | whiteMAD na Instagramie
źródło: pracownia KXM
