W Polsce, szczególnie w okresie PRL, różnego rodzaju mozaiki były często wykorzystywane w architekturze jako sposób na zdobienie prywatnych domów i budynków użyteczności publicznej. Niestety, wiele z tych dzieł jest dziś zagrożonych zniszczeniem. Pod koniec stycznia br. w Pruszkowie doszło właśnie do takiego incydentu. Deweloper NS Nieruchomości wyburzył dom przy ul. Chopina 58, którego elewacje zdobiły mozaiki wykonane z tłucznia oraz różnego rodzaju naczyń. Zniszczenie dzieła, będącego elementem dekoracyjnym oraz świadectwem lokalnej historii, wzbudziło oburzenie wśród mieszkańców, miłośników sztuki użytkowej i internautów. Przedstawiciele dewelopera zapewniają natomiast, że porcelitowa mozaika została częściowo uratowana.
Porcelitowa mozaika – historia i charakterystyka
Mozaika, zdobiąca m.in. słupy i boczną ścianę budynku, przez ponad pół wieku była wyjątkowym przykładem wykorzystania porcelitowych elementów znanych projektantów. Do wykonania dzieła użyto talerzy, kubków, wazonów, okolicznościowych pater, prób nowych szkliw, ikeban czy dzbanków autorstwa m.in. Janiny Asłanowicz, Wiesławy Gołajewskiej, Danuty Duszniak, Zofii Przybyszewskiej, Jana Kantorka i Wiesława Niewiedzielskiego. Jej istnienie było silnie związane z działalnością nieistniejących już Zakładów Porcelitu Stołowego „Pruszków”, które przez dziesięciolecia stanowiły istotny punkt na mapie polskiego wzornictwa przemysłowego. Jednym z głównych obrońców mozaiki był Krzysztof Ciechoński, prowadzący facebookowy fanpage poświęcony pruszkowskiej fabryce porcelitu. W mediach społecznościowych wyraził on swoje rozczarowanie oraz żal, podkreślając, że wielokrotnie próbował interweniować w sprawie jej zachowania.
„Kilkukrotnie podejmowałem próbę interwencji oraz kontaktu z deweloperem, niestety dostawałem informacje o urlopie zarządu, planach zagospodarowania w część budynku tej mozaiki, ale dziś deweloper podjął decyzje o zniszczeniu każdego kawałka tego budynku. Przykre jest to, że nie podjął nawet próby kontaktu ze mną lub miastem w celu utrwalenia tego niezwykle ciekawego miejsca.” – napisał Ciechoński na profilu „Zakłady Porcelitu Stołowego Pruszków”.
Reakcja konserwatora – zapowiedź audytu
Pruszkowska mozaika nie była chroniona jako zabytek, ale Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Marcin Dawidowicz, rozpoczął audyt na terenie Mazowsza, który ma na celu identyfikację i ochronę podobnych dzieł w regionie. Historyczne mozaiki mają trafić do rejestru zabytków. Zdarzenie z Pruszkowa stało się impulsem do podjęcia tych działań.
Plany inwestycyjne a pamięć o historii
Na miejscu wyburzonego budynku powstanie nowy kompleks mieszkalny, który ma nawiązywać wyglądem do architektury 20-lecia międzywojennego. Tymczasem na dewelopera wylała się fala krytyki za zniszczenie mozaiki. Jak wyjaśnia w rozmowie z PAP pełnomocnik zarządu NS Nieruchomości Sp. z o.o., Tomasz Romański, zarówno budynek, jak i porcelitowe elementy znajdowały się w katastrofalnym stanie. Dom od dłuższego czasu stał opuszczony i nikt się nie przejmował jego losem. Pełnomocnik dodał też, że udało się zachować fragmenty mozaiki i zostaną poddane analizie, by jak najlepiej je zagospodarować. Deweloper rozmawiał z władzami Pruszkowa na temat możliwości ich przekazania miastu lub osobom prywatnym, które będą chciały ocalić ten kawałek historii.
Historia Zakładów Porcelitu Stołowego „Pruszków”
Dla wielu mieszkańców Pruszkowa historia Zakładów Porcelitu Stołowego pozostaje istotnym elementem lokalnej tożsamości. Fabryka, założona w 1872 roku, przez dziesięciolecia specjalizowała się w produkcji naczyń fajansowych oraz dekoracyjnych wyrobów ceramicznych. Po nacjonalizacji w 1946 roku przedsiębiorstwo dynamicznie się rozwijało, wprowadzając nowatorskie wzory i technologie, które zapewniły mu rozpoznawalność na polskim rynku. Niestety, mimo bogatego dorobku, zakłady zakończyły działalność na początku XXI wieku.
Porcelitowa mozaika z Pruszkowa. Czy inne dzieła podzielą jej los?
Z mapy Pruszkowa zniknął kolejny wartościowy element miejskiej przestrzeni i nieodżałowana pamiątka po słynnej fabryce, ale proceder ten odbywa się niestety w całym kraju. Czy audyt konserwatorski zapobiegnie podobnym stratom w przyszłości? Odpowiedź na to pytanie przyniosą kolejne decyzje władz i inwestorów.
Źródło: Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”, rdc.pl, pap.pl, onet.pl
Zdjęcia: Krzysztof Ciechoński i Ewa Golis
Czytaj też: Architektura w Polsce | Elewacja | Detal | Ceramika | Mozaika | whiteMAD na Instagramie
