Las Wolski to największa zielona enklawa Krakowa, a zarazem miejsce wypoczynku lubiane przez mieszkańców i turystów. W samym jego sercu znajduje się zabytkowy Pawilon Okocimski autorstwa architekta Jana Ogłódka. W ostatnich latach ten modernistyczny budynek popadał w ruinę, jednak dzięki gruntownej modernizacji pojawiły się w nim nowe możliwości rekreacji oraz poznawania złożonego i niezwykle ciekawego świata przyrody. Powstało w nim właśnie Centrum Edukacji Ekologicznej Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie – „Symbioza”.
Miasto Kraków wykupiło Las Wolski w 1917 roku za środki pochodzące z Kasy Oszczędności Miasta Krakowa z przeznaczeniem na park ludowy. Dziś jest on jednym z największych parków leśnych w Polsce, w którym znajduje się między innymi ogród zoologiczny oraz ścieżki rekreacyjne o długości 40 kilometrów. W Lesie Wolskim można wypocząć wśród zieleni także na tamtejszych polanach, a wśród nich na Polanie Lea. To właśnie na niej baron Antoni Jan Götz-Okocimski w 1934 roku postanowił wybudować Pawilon Okocimski, który zaprojektował krakowski architekt Jan Ogłódek, uczeń i zarazem bliski współpracownik Adolfa Szyszko-Bohusza. Pawilon został otwarty dwa lata później, w 1936 roku, i szybko stał się miejscem chętnie odwiedzanym zarówno przez mieszkańców, jak i znane postaci. W tym samym roku odbyły się w nim imieniny słynnego śpiewaka Jana Kiepury.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne przejęły Pawilon Okocimski, tak samo zresztą jak inne budynki należące do Antoniego Jana Götza-Okocimskiego, w tym browar w Okocimiu oraz pobliski pałac. W latach 50-60. XX w. w pawilonie wciąż znajdowały się kawiarnia i restauracja prowadzone przez Krakowskie Zakłady Gastronomiczne. Po późniejszym przejęciu budynku przez Spółdzielnię Spożywców SPOŁEM i wraz z upływem lat stan budynku jednak się pogarszał. W latach 90. XX w. został on całkowicie opuszczony i popadał w ruinę.
Eko-innowacje w modernistycznej bryle
Pomysły na odnowienie zniszczonego budynku pojawiały się od wielu lat i wysuwali je między innymi krakowscy aktywiści. Rozpoczęcie prac remontowych było możliwe dopiero w 2017 r. dzięki pozyskaniu przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie unijnej dotacji w wysokości 3 mln zł. Dzięki tym środkom (oraz 2 mln zł pochodzącym z budżetu miasta) budynek został gruntownie wyremontowany: elewacje zabytkowego pawilonu zostały przywrócone do pierwotnego stanu wraz z zachowaniem charakteru całego budynku, w tym modernistycznych detali. Dookoła budynku powstały nowe ścieżki i chodniki. Przy pawilonie powstał też ogród permakulturowy, w którym rośliny są hodowane bez wykorzystania nawozów sztucznych, a wyłącznie przy użyciu gleby bogatej w składniki mineralne. Zdecydowano się też wykorzystać nowoczesne i ekologiczne rozwiązania.
Do funkcji historycznej budynku zostały dodane rozwiązania, dzięki którym jest on w całości ekologiczny. Wykorzystujemy pompy cieplne, panele fotowoltaiczne, a dach Pawilonu Okocimskiego jest ekstensywny, czyli zielony – pokryty różnymi rodzajami rozchodników. To jednak tylko niektóre z rozwiązań – wykorzystujemy też wodę z deszczówki, a budynek jest wyposażony w urządzenia do rekuperacji – mówi Piotr Kempf, Dyrektor Zarządu Zieleni Miejskiej.
Z tymi rozwiązaniami będzie można zapoznać się także w trakcie zajęć prowadzonych w „Symbiozie”.
W lesie… interaktywnie
Najważniejszą częścią Centrum Edukacji Ekologicznej „Symbioza” będzie jednak interaktywna wystawa stała (jej otwarcie planowane jest na początku przyszłego roku), dostosowana także do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w tym osób niewidomych. Na ekspozycji, której projekt przygotowało krakowskie SHOQ STUDIO, będzie można doświadczać przyrody w zupełnie wyjątkowy sposób. Będzie ona podzielona na dwie części – dzienną i nocną, na których odwiedzający będą poznawać las i sekrety jego mieszkańców za dnia i po zmroku. Przewodnikami po dziennej części ekspozycji będą czterej mieszkańcy lasu – borsuk, puszczyk i rzekotka, którzy leśne historie będą opowiadać dzieciom. Dorosłym tajemnice lasu pozwoli odkryć z kolei buk.
Mamy nadzieję, że dzięki zastosowanej formie narracji jaką jest storytelling łatwiej będzie zrozumieć jak funkcjonuje leśny świat i żyjące w nim zwierzęta. Dzięki temu odwiedzający łatwiej zapamiętają jak pięknym i złożonym organizmem jest każdy las. Dodatkowo, wszystkie elementy ekspozycji zostały tak pomyślane, aby pozwolić odwiedzającym na interakcję z eksponatami – mówi Katarzyna Przyjemska-Grzesik, kierownik zespołu „Kraków w zieleni” w Zarządzie Zieleni Miejskiej.
Sala nocna to dla odmiany możliwość odkrywania lasu przy pomocy zmysłów. Ponieważ niewiele osób miało możliwość odwiedzenia lasu po zmroku, nareszcie będą mogli przekonać się, jak wyjątkowe jest to doświadczenie.
Słuch, dotyk, węch, a na końcu wzrok pomogą przeżyć nocną leśną przygodę i zrozumieć, że las nocą nie śpi, ale naprawdę żyje. Także w tym przypadku dla uczestników przygotowaliśmy wyzwania w formie konkretnych zadań – tłumaczy Monika Dworakowska, managerka „Symbiozy” i dodaje, że obie części ekspozycji przewidują zwiedzanie w małych, maksymalnie 15-osobowych grupach, co pozwoli na bardziej indywidualny odbiór.
To jednak nie wszystko, gdyż odnowione pomieszczenia Pawilonu Okocimskiego będą służyć także organizacji zajęć praktycznych, w tym warsztatów o tematyce ekologicznej. Dlatego w budynku powstaje kilka pracowni warsztatowych, a wśród nich pracownia ceramiczna z piecem do wypalania ceramiki i szkła artystycznego. Oprócz niej będzie też pracownia kulinarna, w której będzie można poznać leśne rośliny i dowiedzieć się, jak wykorzystać je podczas gotowania. W pracowniach będzie można dokładnie poznać też ekosystemy parków krajobrazowych w sali warsztatów pól i łąk, gdzie będą odbywać się różnorodne zajęcia plastyczne i malarskie czy nawet spotkania dotyczące tematyki zero waste. Specjalistyczne mikroskopy i laboratoria chemiczne pozwolą z kolei na bardziej naukowe spojrzenie na przyrodę.
Przestrzeń dookoła budynku jest też bardziej przyjazna dla przechodniów i osób, które po prostu chcą miło spędzić czas wśród zieleni. Można tu odpoczywać na leżakach i hamakach, pograć z przyjaciółmi w badmintona czy nawet wykazać się artystycznie – malując leśne krajobrazy na dostępnych bezpłatnie sztalugach.
tekst: Tomasz Kobylański
fot. Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie, wiz. SHOQ Studio
