Przejazd w oficynie pałacu Krasińskich. Charakterystyczny element przedwojennej Warszawy.

·27 października 2022

Przed II wojną światową w Warszawie było wiele pięknych i reprezentacyjnych budowli. Sześć ciężkich lat wojny pozostawiło stolicę obróconą w morze ruin. Wiele miejsc nigdy nie odzyskało przedwojennego wyglądu. Odbudowano niewielki procent, głównie najważniejsze zabytki oraz obiekty, które nadawały się do użytku, gdyż głód lokalowy był ogromny. Jednym z najbardziej zniszczonych miejsc był plac Krasińskich, gdzie w ruinę obrócono niemal całą zabudowę. Po wojnie odbudowano tam jedynie najważniejszy zabytek – pałac Krasińskich. Pozostałości innych budynków rozebrano, wskutek czego zniknął bardzo charakterystyczny i wyjątkowy w skali całej Warszawy element – przejazd w oficynie pałacu Krasińskich.

Plac Krasińskich powstał w miejscu otoczonego murem dziedzińca pałacu Krasińskich. Po zakupieniu gmachu w 1765 roku przez I Rzeczpospolitą plac stał się przestrzenią publiczną.
Pałac Krasińskich zaprojektowano w drugiej połowie XVII wieku. Zastosowano tam założenie znane jako entre cour et jardin – z ogrodem po jednej stronie budowli, a dziedzińcem z drugiej.
W dobie Królestwa Polskiego odbywały się tam w latach 1827–1828 posiedzenia sądu sejmowego. W latach 1917–1939 był siedzibą Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy ulokowano natomiast w oficynie pałacu, domykającej plac od północy. Piętrowy budynek powstał w latach 70. lub 80. XVII w. i początkowo mieścił m.in. kuchnię i arsenał. W latach 1819-1820 oficyna została podwyższona o jedno piętro i gruntownie przebudowana w stylu klasycystycznym przez architekta Ch. P. Aignera.

Gmach przed i po przebiciu przejazdu. Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

W 1908 roku na placu uruchomiono linię tramwaju elektrycznego. Torowisko poprowadzono z ulicy Miodowej w ulicę Nowiniarską. W 1938 roku w oficynie pałacu i po wyburzeniu kilku wykupionych przez miasto budynków poprowadzono nową linię tramwajową na Żoliborz. Wschodnia część pałacowej oficyny została rozebrana, a następnie odbudowana na szerokiej arkadzie zamkniętej łukiem odcinkowym według projektu Mariana Lalewicza. W wyniku przebudowy powstał obiekt charakterystyczny i wyjątkowy, przez który dosłownie przejeżdżały auta, wozy, tramwaje oraz przechodzili piesi. W listopadzie 1940 roku plac znalazł się w bezpośrednim sąsiedztwie warszawskiego getta, którego granica biegła w linii północnej oficyny pałacu Krasińskich, wzdłuż ul. Świętojerskiej. Przejazd w oficynie stał się bramą umożliwiającą przejazd tramwajów przez dzielnicę zamkniętą na Żoliborz. W październiku 1941 roku wyłączono z getta tereny na wschód od ul. Bonifraterskiej, co spowodowało, że trasa tramwajowa w całości znalazła się po stronie „aryjskiej”. W czasie wojennych walk pałac Krasińskich został poważnie uszkodzony, po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na 85%. Pozostałą zabudowę Niemcy spalili po zdobyciu tej części miasta. Po wojnie rozebrano większość ruin, część oficyny z przejazdem została rozebrana dopiero po 1957 roku. Odbudowano jedynie pałac Krasińskich, który oddano do użytku w 1961 roku.

Przejazd z czasów okupacji oraz jego współczesna wersja.

Zdjęcie lotnicze placu Krasińskich w latach powojennych oraz obecnie.

Zrujnowany plac Krasińskich w latach powojennych oraz obecnie.

Plac Krasińskich w roku 1935 i 1945.

Lata 1945 i 2021.

Plac w latach 1935 i 2021.

Przy placu w latach 1996-1999 wzniesiono monumentalny gmach, w którym swoją siedzibę znalazł Sąd Najwyższy, a także warszawski Sąd Apelacyjny oraz oddział Instytutu Pamięci Narodowej. Budynek swoim kształtem nawiązuje do przedwojennej zabudowy placu, odtworzono również słynny przejazd, który znajduje się w północnym skrzydle kompleksu. Na 76 charakterystycznych kolumnach budynku umieszczono ponad 80 paremii prawniczych w języku polskim i łacińskim. Ich głównym źródłem były pisma jurystów rzymskich oraz konstytucje cesarskie. Kilka paremii zaczerpnięto też z rzymskich dzieł literackich, a kilka – z dawnego prawa polskiego. W 1989 roku na placu odsłonięto pomnik Powstania Warszawskiego, upamiętniający walczącą ludność stolicy w 1944 roku. W 1965 roku założenie urbanistyczne placu Krasińskich wpisano do rejestru zabytków.

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z polskimi zabytkami! To może Cię zainteresować:

–JAK PODRÓŻ W CZASIE: W POZNANIU ODNOWIONO PRZEDWOJENNE NAPISY!
– SKRZYŻOWANIE ULIC GARBARY I WIELKIEJ W POZNANIU. PIĘKNO UTRACONE PRZEZ WOJNĘ!
-PAŁAC SASKI ZOSTANIE ODBUDOWANY! SEJM PRZEGŁOSOWAŁ DZIŚ USTAWĘ.
-NIEISTNIEJĄCE ZABYTKI: PAŁAC BRÜHLA W WARSZAWIE
-METAMORFOZA W STOLICY: PLAC POWSTAŃCÓW WARSZAWY

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Historia | Polska