Najbardziej znanym zabytkiem Brzegu jest bez wątpienia Zamek Piastów Śląskich. Obiekt ten ze względu na swoje wyjątkowe walory historyczne, architektoniczne i artystyczne zaliczany jest do najcenniejszych zabytków w tej części Europy. Jednak Brzeg może pochwalić się nie tylko piastowską rezydencją. W mieście znajduje się wiele wysokiej klasy zabytków. Jednym z nich jest siedziba Rady Miejskiej w Brzegu, czyli miejski ratusz, któremu w ciągu ostatnich lat przywrócono dawną świetlność.
Historia tego budynku sięga epoki średniowiecza. Jego najstarszym elementem jest wzniesiona około 1300 roku wieża. Do niej w ciągu następnych dziesięcioleci dobudowywano od zachodu kolejne obiekty przeznaczone na siedzibę ukształtowanej na początku XIV wieku Rady Miejskiej. Gotycki ratusz uformowany został w dwa równolegle stojących do siebie budynki. Posiadały one ceglane elewacje malowane na czerwono, dekorowane blendami okiennymi. Od strony zachodniej obydwa gmachy zdobiły ozdobne szczyty. Symbol władz miejskich – wieża ratuszowa była wtedy nakryta strzelistym hełmem z wieńcem, który tworzył krenelaż oraz rząd małych wieżyczek zlokalizowanych na ośmiu rogach głównej wieży.
Średniowieczny budynek brzeskiego ratusza w połowie XVI wieku nie zaspokajał już aspiracji władz miejskich, które czuły, że zostają w tyle w porównaniu z przebudowaną w tamtym czasie rezydencją piastowskich książąt. Z tego powodu przygotowywały się one do modernizacji obiektu. Działania te przyspieszył pożar, który wybuchł w 1569 roku. W czasie tej katastrofy spłonęła część miasta wraz z siedzibą Rady Miejskiej. Przygotowania do odbudowy ratusza ruszyły jeszcze w tym samym roku.
Od początku pracami nad zniszczonym gmachem żywo interesował się książę brzeski Jerzy II Piast, który im patronował i wspierał. Przy odbudowie działali wybitni włoscy architekci: Jakub Parr i Bernard Niuron. Pod ich wpływem powstał do 1572 roku reprezentacyjny budynek mający formę pałacu miejskiego. Wykorzystując stare, gotyckie mury architekci ukształtowali nowy obiekt na planie prostokątnej podkowy. Od zachodu stworzyli fasadę reprezentacyjną z arkadową loggią flankowaną dwoma wieżami komunikacyjnymi oraz trzema lukarnami w formie szczytów. Wieża zegarowa została nadbudowana do 1577 roku. Ustawiono na niej ażurową balustradę i ośmioboczny kiosk, który przykryto renesansowym hełmem z dwoma przeźroczami. Jej elewację ozdobiono dekoracją sgraffitową o formie ciosów diamentowych.
W ciągu kolejnych stuleci gmach przechodził jedynie kosmetyczne przekształcenia, do których należała częściowa zmiana funkcji ratuszowych wnętrz oraz lekkie modyfikacje wystroju elewacji. W 1646 roku wielka sala znajdująca się na pierwszym piętrze skrzydła południowego zyskała efektowny, modrzewiowy strop. Prawdopodobnie około 1670 roku dziedziniec wewnętrzny został ozdobiony dekoracją malarską wokół okien i w pasie poniżej gzymsu. W latach 40. XVIII wieku powstała reprezentacyjna, barokowa Sala Rajców w jednym z pomieszczeń pierwszego piętra skrzydła północnego. Z niszczycielskiej II wojny światowej brzeski ratusz wyszedł bez większych uszkodzeń.
Po wojnie przez wiele lat prowadzono remont gmachu, jednak już na początku XXI wieku budynek był w złym stanie technicznym. Konstrukcja dachu groziła zawaleniem, elewacje były zawilgocone, brudne, a w wielu miejscach tynki odpadały. W 2006 roku wykonano studium oraz program konserwatorski obiektu. Od 2010 roku zintensyfikowano działania i wymieniono instalację centralnego ogrzewania wraz ze stolarka okienną. Następnie, między 2016 a 2022 rokiem, remont objął m.in. więźbę dachową, hełm wieży zegarowej, mechanizm zegara, dzwony, wymianę poszycia dachu, odnowienie elewacji z odtworzeniem dekoracji sgraffitowej, wymianę instalacji elektrycznej, renowację drzwi i krat oraz nawierzchni dziedzińca. Wykonano także prace restauratorsko-konserwatorskie wnętrz: Wielkiej Sali Stropowej, Sali Lustrzanej, Sali Rajców, Skarbca, średniowiecznej sali w wieży zegarowej. Koszt całości prac wyniósł ponad 20 milionów złotych i był finansowany ze środków gminnych, wojewódzkich, ministerialnych oraz unijnych. W 2022 roku ratusz został wyróżniony w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany” w kategorii utrwalenia wartości zabytkowej obiektu.
Dziś w Brzegu znajduje się obiekt cenny i z wielu powodów niezwykły. Ratusz stojący w samym centrum starego miasta od czasów przebudowy w XVI wieku uległ jedynie niewielkim przekształceniom. Jest to więc gmach oryginalny, posiadający w dużej mierze autentyczną substancję. W dodatku jego mury skrywają nie tylko warstwy pochodzące z epoki renesansu, ale mają też pokaźne fragmenty średniowieczne. Nie ma w Polsce wiele takich budynków. Wartość brzeskiego ratusza jest tym większa, że był to indywidualny projekt stworzony dla Rady Miejskiej Brzegu przez wybitną grupę włoskich architektów. To dzieło sztuki o znaczeniu ponadregionalnym, którego klimat potrafi przenieść w czasie.
W Brzegu ratusz nie mieści Urzędu Miasta. Jest wizytówką miasta, gmachem historycznym, reprezentacyjnym, prestiżowym, w którego wnętrzach do dziś, jak przed wiekami, zbiera się Rada Miejska. Wykorzystywany jest też do celów kulturalnych, a od zakończenia remontu pełni również rolę nieformalnego muzeum miejskiego. Dla osób, które są zainteresowane głębszym poznaniem dziejów brzeskiego ratusza, oferowane są przez Gminę Brzeg bezpłatne wycieczki z tradycyjnym przewodnikiem lub audioprzewodnikiem. Można umówić się na nie, dzwoniąc na numer: 538 280 500.
tekst: Marek Pyzowski
Czytaj też: Zabytek | Metamorfoza | Elewacja | Ciekawostki | Detal | whiteMAD na Instagramie
