Pracownia BXB studio Bogusław Barnaś przygotowała na zlecenie władz Gorzowa Wielkopolskiego projekt modernizacji tamtejszego Starego Rynku. Opracowanie ma na celu przywrócenie temu miejscu właściwej rangi przy jednoczesnym poszanowaniu jego wielowarstwowej historii. Architekci proponują subtelne i oszczędne działania, które mają wydobyć tożsamość przestrzeni, a nie ją przekształcać. Punktem wyjścia stała się refleksja nad powojennym dziedzictwem i nad tym, jak zachować jego autentyczność, jednocześnie nadając mu współczesny wymiar. Rewitalizacja Starego Rynku w Gorzowie Wielkopolskim nada mu nową jakość.
Od Landsberga do Gorzowa
Stare Miasto w Gorzowie Wielkopolskim ma długą i złożoną historię. Przez stulecia rozwijało się jako centrum średniowiecznego Landsberga nad Wartą, który od XIII wieku skupiał się wokół rynku i gotyckiej katedry. Przed II wojną światową była to gęsto zabudowana część miasta, pełna kamienic, warsztatów i sklepów, tętniąca codziennym życiem.
W 1945 roku, w czasie ofensywy Armii Czerwonej, miasto doznało poważnych strat. Walki i pożary doprowadziły do ruiny znaczną część zabudowy, a po zakończeniu działań zniszczone było ponad 60 procent centrum. Wkrótce po wojnie Landsberg znalazł się pod polską administracją i otrzymał nową nazwę – Gorzów Wielkopolski, choć faktycznie leży na Ziemi Lubuskiej. Przymiotnik „Wielkopolski” dodano, aby odróżnić miasto od Gorzowa Śląskiego i podkreślić jego ówczesną administracyjną przynależność do województwa poznańskiego. W latach 40. rozpoczęto usuwanie gruzów, zabezpieczanie ruin i odbudowę podstawowej infrastruktury. Rozebrane kamienice dostarczały materiału na nowe obiekty, a w miejscu dawnych domów pojawiały się mieszkalne i handlowe baraki.
Odbudowa Starego Miasta w Gorzowie Wielkopolskim
W latach 50. rozpoczęto odbudowę Starego Miasta. Opracowany w 1953 roku plan urbanistyczny zakładał zachowanie w większości historycznego układu ulic, lecz zabudowę zastąpiono prostymi formami w duchu modernizmu. W tym czasie odbudowano m.in. katedrę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która odzyskała pierwotny kształt. Kolejne dekady przyniosły dalsze zmiany. W latach 60. i 70. powstały nowe bloki mieszkalne i pawilony handlowe, a w okresie, gdy Gorzów stał się stolicą województwa, centrum miasta zaczęło się ponownie rozwijać. W latach 80. prowadzono prace konserwatorskie przy zachowanych fragmentach murów i baszt. Transformacja ustrojowa ponownie przyniosła nową energię. Po 1989 roku rozpoczęła się stopniowa renowacja kamienic oraz wprowadzanie do historycznej części miasta kulturalnych i usługowych funkcji.
Rewitalizacja Starego Rynku w Gorzowie Wielkopolskim
Dzisiejszy rynek w Gorzowie to przestrzeń, w której historia średniowiecza splata się z estetyką powojennego modernizmu. Centralnym punktem placu pozostaje gotycka katedra, a jego pierzeje tworzą budynki z epoki PRL. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje Spółdzielczy Dom Handlowy, znany potocznie jako Kokos. Choć powojenne bloki długo uznawano za estetycznie obce historycznemu otoczeniu, architekci z BXB studio dostrzegli w nich potencjał. Ich zdaniem właśnie ta warstwa historii stanowi o wyjątkowości gorzowskiego rynku.
Zamiast maskować przeszłość, projekt zakłada jej wyeksponowanie i reinterpretację. Architekci chcą przywrócić pierwotny wygląd budynkowi Kokos, usunąć późniejsze dodatki i zaproponować jego ochronę konserwatorską. Dla pozostałych obiektów opracowano nową koncepcję fasad opartych na kompozycji z betonowych płytek, które nawiązują do konstrukcji wielkiej płyty. Ich modularny układ, inspirowany rytmem 3 x 3 metry, ma tworzyć współczesną mozaikę w neutralnych odcieniach szarości i piasku. Taki zabieg nie tylko podkreśla architekturę XX wieku, ale też łączy ją z historycznymi dominantami – katedrą i budynkiem Kokos.
Światło, zieleń i nowa tożsamość Gorzowa
Integralną częścią projektu jest światło. System punktowego oświetlenia w narożnikach modułów pozwoli na tworzenie delikatnych animacji świetlnych, które zmieniają charakter elewacji i rytm całego rynku. Zaplanowano również instalację ledowego zegara o geometrycznej formie, wpisującego się w układ mozaiki. Dzięki temu rynek zyska nowy symboliczny punkt odniesienia.
W parterach budynków mają pojawić się przeszklone pawilony, które ożywią przestrzeń i wydłużą czas jej użytkowania. Od strony ulicy Sikorskiego wprowadzono drewniane podesty i obiekty małej architektury, a całość dopełni nowa zieleń komponująca się z sylwetą katedry. Zaproponowano również przestrzenną rzeźbę – makietę historycznego rynku, która umożliwi oglądanie dawnych kamienic i stanie się przypomnieniem o tym, co Gorzów utracił.
Rewitalizacja Starego Rynku w Gorzowie – ważne zmiany
Koncepcja BXB studio to próba pogodzenia historii z nowoczesnością. Architekci chcą, aby Stary Rynek był miejscem autentycznym, które nie ukrywa swoich warstw czasowych, lecz je afirmuje. Dzięki temu Gorzów może zyskać nowy miejski salon, łączący pamięć przeszłości z estetyką współczesności. Projekt porządkuje jego przestrzeń i podkreśla wagę katedry, a także znaczenie rynku jako centrum życia społecznego. To propozycja rewitalizacji, która przywraca miejscu tożsamość, zamiast tworzyć jej pozory.
Projekt: BXB studio Bogusław Barnaś
Zespół: Bogusław Barnaś, Bartłomiej Mierczak, Magdalena Fuchs, Yousra Bouras, Kacper Szczypta, Justyna Duszyńska-Krawczyk, Urszula Furmanik
Wizualizacje: BXB studio Bogusław Barnaś
Grafiki: BXB studio Bogusław Barnaś
Lokalizacja: Gorzów Wielkopolski, Polska
Rok: 2024-2025
Klient: Miasto Gorzów Wielkopolski
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Historia | Blok | whiteMAD na Instagramie | Polscy projektanci
Centrum miasta w 1937 roku i dziś. Źródło: Deutsche Digitale Bibliothek i Google Earth
Południowa pierzeja Rynku obecnie i na projekcie. Fot. BXB studio i Google Maps
Północna pierzeja Rynku obecnie i na projekcie. Fot. BXB studio i Google Maps
Fragment południowej pierzei dziś i w przyszłości. Fot. BXB studio
