Osiedle Służewiec-Prototypy, znane również jako Osiedle Prototypów lub Służewiec Osiedle Awaryjne, to unikatowe osiedle mieszkalne zlokalizowane w warszawskiej dzielnicy Mokotów. Położone jest na 66-hektarowym obszarze pomiędzy aleją Lotników, ulicą Zygmunta Modzelewskiego, ulicą Bokserską i ulicą Obrzeżną. Centralnym elementem założenia jest ulica Wincentego Rzymowskiego, wcześniej roboczo nazwana Nowowołoską.
Osiedle zostało zbudowane w latach 1960-1965 przez zespół architektów z Biura Projektów Typowych i Studiów Budownictwa Miejskiego, w skład którego wchodzili Jerzy Skrzypczak, Urszula Ciborowska, Aleksander Łyczewski i Zdzisław Łuszczyński. Projekt komunikacji opracował Bohun Zwoliński, a projekt zieleni – Barbara Tucholska.
Osiedle Służewiec-Prototypy. Fot. z książki Adolfa Ciborowskiego „WARSZAWA – o zniszczeniu i odbudowie miasta”
Osiedle miało z założenia być miejscem testowania różnych rozwiązań architektonicznych i funkcjonalnych w technologii wielkopłytowej. Było pierwszym i największym tego typu ośrodkiem w Polsce. Budowa różnych typów budynków i ich obserwacja miała na celu ulepszanie nowych projektów i unikanie błędów przy większej skali budowania powtarzalnych osiedli. Osiedle zaplanowano na powierzchni użytkowej mieszkalnej ponad 122 tys. m kw. dla ok. 17-20 tysięcy mieszkańców. Powstało tu także wiele usług, takich jak szkoły, przedszkola, żłobki i sklepy. Kubatura zabudowy wyniosła blisko 1 mln m³.
Osiedle było poligonem doświadczalnym, gdzie testowano różne technologie budowlane. Jedną z nich był system WUF (Warszawska Uniwersalna Forma), który umożliwiał budowę z powtarzalnych elementów budynków od jednorodzinnych po 13-kondygnacyjne. W ramach systemu WUF powstały budynki o różnych typach mieszkań, a doświadczenia zdobyte podczas projektowania i budowy zespołu mieszkaniowego zostały potem wykorzystane przy innych projektach, takich jak osiedle Skarpa Puławska.
Drugim testowanym systemem był WPP (Warszawski Poligon Przenośny), który również obejmował budynki wielkopłytowe. Testowano także system budownictwa monolitycznego betonów wylewanych „Stolica”, którego efekty zastosowano później przy wznoszeniu osiedla Za Żelazną Bramą.
Projekt generalny osiedla wyznaczył ogólne ramy urbanistyczne, ciągi pieszo-komunikacyjne, dominanty wysokościowe, czy układ terenów zielonych, ale poszczególne mikrozespoły mieszkaniowe zostały zaprojektowane indywidualnie przez różne zespoły architektów. Projektanci osiedla prototypów zadbali również o otoczenie budynków mieszkalnych. Na terenie osiedla powstała w 1967 roku szkoła podstawowa i przedszkole, publiczna biblioteka oraz pawilony handlowo-usługowe. Umiejscowienie osiedla związane było z potrzebami mieszkaniowymi robotników powstałymi w związku z rozbudową położonego na zachód Służewca Przemysłowego. Zaprojektowano je tak, by można było w łatwy sposób dotrzeć do pracy pieszo.
Architektura osiedla reprezentuje modernizm i wyróżnia się oryginalnością na tle ówczesnego polskiego budownictwa mieszkaniowego. Szklane luksfery na wszystkich kondygnacjach nadawały budynkom lekkości za dnia, a nocą stanowiły ich iluminację. Niektóre budynki ustawiono na rzadko stosowanych antropomorficznych słupach zwanych pilotis, aby nadać im lekkości i stworzyć podcienia. Bloki mieszkalne otrzymały czarno-białą kolorystykę, aby uniknąć typowej szarości betonu. Widne kuchnie i balkony były rzadkością i często rezygnowano z nich na innych osiedlach.
Osiedle Służewiec-Prototypy było pionierskim projektem w zakresie budownictwa wielkopłytowego w Polsce. Zapewniło mieszkania dla ponad 17 tysięcy osób i stało się miejscem testowania różnych technologii budowlanych. Choć zakłady pracy, dla których je wybudowano, już nie istnieją, osiedle nadal jest świadectwem innowacyjnych eksperymentów architektonicznych lat 60. i 70. w Polsce.
Źródło: magazynkontakt.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Ciekawostki | Historia | Modernizm | Warszawa
