Stary Rynek w Poznaniu: zniszczenie i odbudowa
Zniszczony "Stary ratusz".

Stary Rynek w Poznaniu: zniszczenie i odbudowa

Zawierucha II wojny światowej odcisnęła ogromne piętno na większości polskich miast i miasteczek. Piękne, trwające od setek lat ośrodki miejskie zamieniły się w gruzowisko. Wiele z nich już nigdy nie odzyskało dawnego uroku, zamieniając się w blokowiska bez wyrazu. Przed powojennymi władzami stanęło potężne zadanie: podnieść z gruzów to, co warte zachowania i ocalenia. Większość dużych polskich miast poniosła dotkliwe straty materialne. Na poznańskim Starym Mieście w lutym 1945 r. uległo zniszczeniu ok. 60% budynków. Trwajaca z wielkim zaangażowaniem mieszkańców odbudowa zakończyła się na początku lat 60. XX w.

Historia Poznania sięga czasów prehistorycznych, lecz lokacja miasta odbyła się w 1254 roku na prawie magdeburskim. Głównym placem miejskim wytyczonym jako centralne miejsce miasta lokacyjnego został Stary Rynek. Ma on kształt kwadratu o boku długości 141 metrów, a z każdej ze ścian wychodzą trzy ulice, z czego dwie skrajne z narożników. Jest trzecim co do wielkości rynkiem w Polsce (po krakowskim i wrocławskim) i jednym z większych w Europie.

Stary Rynek w Poznaniu: zniszczenie i odbudowa


Wewnętrzna zabudowa rynku została przeznaczona dla budynków administracyjnych oraz handlowych. Wkrótce po lokacji powstał tam ratusz, Waga Miejska oraz kramy. Pierwotna zabudowa rynku była drewniana, lecz już w końcu XIII w. zaczęły stopniowo powstawać budowle murowane.
W XVI w. powstał zespół tzw. domków budniczych, wzniesionych przez indywidualnych właścicieli poszczególnych działek. W XVII w. powstał na miejscu jatek chlebowych arsenał, a jatki przeniesiono pod wagę. Pod koniec XVIII w. wzniesiono odwach.

Drewnianą zabudowę zewnętrzną zaczęto od XIV w. zastępować budynkami murowanymi, które spełniały rolę mieszkalną oraz warsztatowo – handlową. Na parterze od frontu mieściła się tzw. wielka sień o charakterze reprezentacyjno – usługowym. Na zapleczu kamienic frontowych, oddzielony małym podwórkiem, znajdował się budynek tylny mieszczący magazyny i warsztaty. Z biegiem lat ten pierwotny, jednolity układ ulegał licznym przeobrażeniom. Wąskie kamienice zajmujące dotychczas jedną działkę łączono z sąsiednimi lub po prostu wyburzano, stawiając tam domy handlowe, pałace czy budynki użyteczności publicznej.

W 1890 roku rozebrano rozsypujący się budynek Wagi Miejskiej a na jego miejscu wzniesiono neorenesansowy gmach Nowego Ratusza. Budynek doznał poważnych uszkodzeń w 1945 roku i postanowiono go rozebrać, a niedługo potem na miejsce wróciła Waga. “Stary Ratusz” po wielu wcześniejszych przebudowach poddano w latach 1781-1784 gruntownej renowacji. Otrzymał wówczas kształt, który zasadniczo prezentuje do dziś. Podczas walk o Poznań w 1945 r. budynek poważnie ucierpiał. Wieża zawaliła się aż do czworobocznej gotyckiej podstawy, a wnętrze zostało uszkodzone przez wybuch bomby fosforowej. Renowację przeprowadzono w latach 1945-1954. Przywrócono wówczas renesansowy charakter elewacji. Od 1880 r. do 1955 r. przez Stary Rynek kursowały tramwaje. Później stopniowo ograniczano na nim ruch kołowy aż do 1970 r., kiedy to zamknięto go dla wszelkich pojazdów z wyjątkiem posiadających specjalne zezwolenia.



W 2 poł. XIX w. na Starym Rynku wykonano żeliwną sieć wodociągową, gazową i oświetlenie lampami gazowymi, a na pocz. XX w. podziemną sieć elektryczną. W końcu XIX w. Stary Rynek otrzymał nową nawierzchnię. Obecna nawierzchnia jest wynikiem gruntownej przebudowy placu dokonanej w końcu lat sześćdziesiątych.

Wybuch II wojny światowej i jej następstwa brutalnie przerwały rozwój zarówno Starego Miasta, jak i samego Starego Rynku i odcisnęły na nim ogromne piętno. Wiele budynków nie przetrwało działań wojennych, około 80 kamienic okalających rynek zostało spalonych bądź totalnie zniszczonych. Zabudowa śródrynkowa również została poważnie uszkodzona. Powojenne władze podjęły decyzję o odbudowie Starego Miasta i przywróceniu rynkowi formy architektonicznej w dużej mierze z XVI–XVIII w., czyli sprzed przebudów dokonanych w XIX i na początku XX w., które najbardziej zmieniły jego wygląd.

W ten właśnie sposób efektowne gmachy zostały zastąpione przez pseudo barokowe, renesansowe, klasycystyczne czy gotyckie kamienice, naśladujące te sprzed wieków. Budynki obniżono do dwóch pięter. Przedwojennych kamienic zostało zaledwie kilkanaście. Im również chciano nadać nowe, pasujące do kreowanego na nowo wizerunku Starego Rynku szaty, jednak z powodu braku mieszkań w powojennych realiach postanowiono przesunąć to na późniejsze lata, a w pierwszej kolejności zająć się tymi uszkodzonymi czy też zupełnie zburzonymi kamienicami. Po kilku dekadach zdecydowano o pozostawieniu ich w ich obecnej formie jako świadków historii miasta i jego przemian.



Cała odbudowa była dużym przedsięwzięciem. Mało które z miast leżacych na ziemiach Polski dostało szansę podniesienia się jak feniks z popiołów. Należy jednak pamiętać, że duża większość obecnego Starego Rynku to rekonstrukcje, czy luźne wizje architektów pochodzące z lat 50. i 60. XX w. Najbardziej kontrowersyjna odbudowa budzi duże emocje po dziś dzień, mowa oczywiście o budynku sukiennic (mieszczącym Wielkopolskie Muzeum Wojskowe, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu) i arsenale (zajmowanym m.in. przez Galerię Miejską “Arsenał”). Budynki zostały w XIX w. zastąpione przez czynszowe kamienice. Po wojnie planowano odbudować je w formie pasującej do w większości renesansowego Starego Rynku, lecz finalnie wygrała wersja modernistyczna.

Stary Rynek w Poznaniu: zniszczenie i odbudowa
Gipsowy model odbudowy Starego Rynku w Poznaniu autorstwa Zbigniewa Zielińskiego. Widoczna niezrealizowana wersja sukiennic i arsenału.

Stary Rynek po odbudowie utracił swą dawną, dominującą funkcję handlowo – usługową, stając się ośrodkiem dzielnicy mieszkaniowej z siedzibami instytucji kulturalnych. Na parterach części budynków pozostawiono sklepy – często z upominkami i pamiątkami, a w innych otwarto kilka stylowych barów, kawiarni i restauracji. Po 1990 r. przy Starym Rynku powstały siedziby licznych banków. Potem zwiększyła się liczba lokali gastronomicznych i rozrywkowych. Na Starym Rynku organizowany jest współcześnie Jarmark Świętojański, a w okresie letnim różne imprezy kulturalne, m.in. niektóre spektakle festiwalu teatralnego “Malta”. Latem przed wieloma lokalami czynne są ogródki. Taką formę ma Stary Rynek dziś.

Czytaj też: Zabytek | Historia | Miasto | Polska | Poznań

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Źródła: wikipedia.pl, poznan.pl, Blizny Poznania, CYRYL / Stary Rynek w Poznaniu: zniszczenie i odbudowa