Poczta Główna w Kownie to jeden z najcenniejszych zabytków okresu międzywojennego na Litwie i jednocześnie najważniejszy przedstawiciel typu funkcjonalnego w kraju. Budynek ten, ukończony w 1931 roku, był nie tylko obiektem użyteczności publicznej, ale także wyrazem nowoczesnych idei architektonicznych i narodowego stylu. Po wielu latach pełnienia przez gmach centrali pocztowej, w 2019 roku zdecydowano o zmianie jego przeznaczenia. Urząd przeniesiono, a w obiekcie utworzono Centrum Architektury.
Decyzję o budowie nowoczesnej centrali pocztowej podjęto już w 1924 roku, jednak prace rozpoczęły się dopiero w jubileuszowym 1930 roku, upamiętniającym 500. rocznicę śmierci Witolda Wielkiego, księcia litewskiego. Budynek zaprojektował Feliksas Vizbaras, a za inżynierską stronę projektu odpowiadał Jonas Kriščiukaitis. Koszt inwestycji wyniósł 1,5 miliona litów, a kolejne 250 tysięcy przeznaczono na dekoracje i wyposażenie.
Poczta Główna w Kownie w 1931 roku. Fot. Kauno IX forto muziejus
Z zewnątrz budynek wyróżnia się elementami modernistycznymi i narodowymi. Detale architektoniczne, takie jak zaokrąglone okna i oszczędność zdobień, uczyniły go jednym z pionierów litewskiego funkcjonalizmu. Na fasadzie umieszczono medal upamiętniający Witolda Wielkiego, który stał się symbolem związku obiektu z narodową tożsamością. Obiekt posłużył jako wzór dla innych inwestycji wznoszonych w odrodzonej Republice Litewskiej.
Pięciopiętrowy budynek był niezwykle nowoczesny jak na swoje czasy. Wyposażono go w elektryczny zegar, windy, przestronną salę operacyjną, prysznice dla pracowników oraz wygodne przestrzenie robocze. Poczta była nie tylko funkcjonalna, ale także reprezentacyjna, co budziło czasem kontrowersje – w prasie pojawiały się głosy, że budynek bardziej przypomina pałac niż obiekt użyteczności publicznej.
Poczta Główna w Kownie w latach 30. i obecnie. Fot. dokumentacja fotograficzna LCVA i Google Maps
Lokalizacja obiektu sprzyjała także koncentracji w tym miejscu innych jednostek funkcjonalnych ówczesnego układu komunikacyjnego w mieście. Wskutek tego w 1935 roku na terenie gmachu poczty wybudowano kolejny ważny obiekt telekomunikacyjny – automatyczną centralę telefoniczną z telegrafem.
W latach 1952-1980 gmach przeszedł kilka remontów, które zmieniły jego pierwotny wygląd. Ze względów ideologicznych usunięto malowidła ścienne o patriotycznym wyrazie, a wnętrza wzbogacono o witraże ze znakami zodiaku i elementy z dolomitu oraz forniru. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości, podjęto próbę przywrócenia oryginalnego charakteru obiektu. W 1996 roku przeprowadzono gruntowną renowację sali operacyjnej, jednak brak materiałów źródłowych spowodował, że wiele detali zostało odtworzonych na podstawie analogii.
Z powodu spadającego zapotrzebowania na usługi pocztowe, działalność Poczty Głównej w Kownie została ograniczona, a w 2019 roku całkowicie przeniesiono ją do centrum handlowego „Akropolis”. Tego samego roku budynek został uznany za zabytek kultury. W 2023 roku rząd Litwy podjął decyzję o przekształceniu obiektu w siedzibę Narodowego Instytutu Architektury.
Dziś Poczta Główna w Kownie pełni funkcję Centrum Architektury, które promuje litewską sztukę architektoniczną, organizuje warsztaty, konkursy i wydarzenia, a także gromadzi i bada dziedzictwo architektoniczne kraju. Przekształcenie budynku w instytucję kultury przyczyniło się do nadania mu nowego znaczenia i przywrócenia do życia tego modernistycznego skarbu. W planach jest także generalny remont obiektu.
Źródło: bernardinai.lt, tarpukaris.autc.lt
Czytaj też: Litwa | Modernizm | Historia | Detal | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
