W 2002 roku holenderski architekt Rem Koolhaas wyszedł z propozycją, aby obok obowiązującej flagi Unii Europejskiej pojawił się nowy symbol. Jego projekt, zrealizowany w pracowni AMO na zaproszenie ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Romano Prodiego, odchodził od dotychczasowej tematyki. Koolhaas zaprojektował wzór złożony z pionowych pasów w kolorach flag wszystkich państw członkowskich. Inspiracją dla niego był kod kreskowy, czyli graficzny symbol współczesności i globalnej wymiany.
Potrzeba wizualnych zmian
W maju 2001 roku Bruksela została stolicą Unii Europejskiej. Wówczas przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi oraz premier Belgii Guy Verhofstadt zaprosili pracownię AMO do wspólnego zastanowienia się nad funkcją i potrzebami nowej stolicy oraz nad sposobami ich wyrażenia w przestrzeni miasta. Rem Koolhaas i AMO podjęli próbę stworzenia nowego języka wizualnego, który w prosty i wyrazisty sposób oddałby ideę europejskiej integracji. Efektem tych prac był projekt kodu kreskowego. Symbol ten powstał poprzez zestawienie i wydłużenie flag państw członkowskich UE w jeden spójny, wielobarwny znak. Idea była jasna: ukazać różnorodność narodowych tożsamości jako spójną, dynamiczną całość. W oczach architekta Europa miała być mozaiką. Jego propozycja wyrażała wspólnotę nie przez jednolitość, lecz przez współistnienie wielości. W przeciwieństwie do oficjalnej flagi UE, której liczba gwiazd jest niezmienna, kod kreskowy mógł być modyfikowany i rozbudowywany w miarę rozszerzania się Unii o nowych członków.
Nowy symbol Unii Europejskiej według Koolhaasa
W momencie powstania projekt Koolhaasa obejmował 45 barw, odpowiadających ówczesnym 15 członkom Wspólnoty. Po rozszerzeniu Unii dodano kolejne kolory, tworząc nową wersję flagi. Pierwsze oficjalne wykorzystanie tego motywu miało miejsce podczas austriackiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w 2006 roku. Studio AMO przygotowało wówczas identyfikację wizualną prezydencji, trwającej od stycznia do lipca, opartą na formie kodu kreskowego. Projekt ten objął szereg „zakodowanych” elementów, takich jak kubki do kawy czy malowania pociągów i był powszechnie obecny podczas licznych spotkań szczytu. Mimo że projekt z 2002 roku nigdy nie wszedł do szerszego użytku, wywołał żywą debatę. Krytycy zarzucali mu sprowadzenie idei europejskiej jedności jedynie do katalogu państw i ich flag. Niektórzy uznali kod kreskowy za graficzną metaforę Unii jako wspólnoty gospodarczej pozbawionej głębszego, duchowego wymiaru. Inni dostrzegli w nim natomiast nowoczesny, niehierarchiczny język, adekwatny do realiów XXI wieku.
Symbol Unii Europejskiej i jego znaczenie
Kontrast między projektem Koolhaasa a obowiązującą flagą jest znaczący. Obecny symbol Europy, przedstawiający 12 złotych gwiazd ułożonych w okręgu na niebieskim tle, został przyjęty w 1955 roku. Jego autorem był Arsène Heitz, pracownik służby pocztowej. Za dopracowanie proporcji i kolorystyki odpowiadał Paul M.G. Lévy, ówczesny szef działu informacji Rady Europy. Symbolika flagi opiera się na liczbie 12, uważanej za wyraz doskonałości i całości, obecnej m.in. w liczbie miesięcy w roku, godzin na zegarze czy znaków zodiaku. Gwiazdy nie odzwierciedlają liczby państw członkowskich, tak jak jest to w przypadku liczby stanów na fladze USA. Okrąg, w którym zostały ułożone, symbolizuje jedność i solidarność. Prawdziwą inspiracją dla projektu, jak przyznał przed śmiercią jego autor, była Apokalipsa św. Jana i postać Niewiasty z wieńcem z 12 gwiazd. Religijne konotacje projektu do dziś są jednak przedmiotem sporów.
Flaga Unii Europejskiej jako znak tożsamości
Obowiązująca do dziś flaga została początkowo przyjęta przez Radę Europy, a w 1983 roku uznano ją za oficjalny symbol Wspólnot Europejskich. W 1986 roku po raz pierwszy zawisła przed siedzibą Komisji Europejskiej w Brukseli. Pomimo faktu, iż traktat lizboński nie nadał symbolom Unii statusu prawnego, niebieska flaga ze złotymi gwiazdami na stałe wpisała się w jej wizualną tożsamość i jest z nią kojarzona na całym świecie. Kod kreskowy Koolhaasa zaprezentowano w wielu europejskich mediach, gdzie błędnie przedstawiano go jako nową flagę Unii Europejskiej mającą zastąpić tradycyjny motyw wieńca gwiazd. W rzeczywistości miał on pełnić rolę dodatkowego symbolu, funkcjonującego równolegle z dotychczasowymi i stanowić nowy sposób przedstawiania Europy szerokiemu gronu odbiorców.
Źródło: european-union.eu, coe.int
Czytaj też: Historia | Identyfikacja wizualna | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
